Τι σημαίνει το να έχεις οικογένεια στις μέρες μας; Ποιοι είναι οι λόγοι που αυτός ο θεσμός, δοκιμάζεται τόσο σκληρά σήμερα; Τι είναι η οικογένεια και τι δεν είναι;
Στα χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα, ο κοινωνικός ιστός της χώρας αντιμετώπισε χωρίς αμφιβολία, μεγάλες δοκιμασίες και σημαντικές αλλαγές, όσον αφορά τη συνοχή του και τον ομαλό τρόπο λειτουργίας του.
Σήμερα, υποτίθεται πως αφήνουμε πίσω μας τα χρόνια της κρίσης (δεν τα αφήσαμε ακόμα θα πω εγώ) και περάσαμε σε μία νέα εποχή «κανονικότητας» (δεν υφίσταται ούτε αυτό). Παρόλα αυτά, ενώ κάποιοι έχουν εστιάσει εμμονικά, σε αριθμούς πλεονασμάτων, ρυθμούς ανάπτυξης και επενδύσεις, την ίδια στιγμή, οι ζημιές που έγιναν στον κοινωνικό μας ιστό κατά τα χρόνια της κρίσης, παραμένουν ίδιες, ανεπούλωτες και ουσιαστικά παρατημένες στην τύχη τους.
Τι άφησαν πίσω τους τα χρόνια της κρίσης;
Στη δεκαετία που αφήσαμε πίσω μας, ίσως, ο κοινωνικός θεσμός που επηρεάστηκε αρνητικά και ποδοπατήθηκε περισσότερο από όλους, είναι ο θεσμός της οικογένειας. Μέσα σε ένα κλίμα οικονομικού τρόμου και διάχυτης ανησυχίας για το αύριο της χώρας, η διάθεση για δημιουργία οικογένειας καταβαραθρώθηκε στα τάρταρα της απαισιοδοξίας. Επικράτησε η ανάγκη της ατομικής επιβίωσης, εις βάρος της ενότητας. Οι γάμοι μειώθηκαν, οι γεννήσεις μειώθηκαν, τα διαζύγια αυξήθηκαν , οι πολίτες διχάστηκαν. Ο σώζων εαυτόν σωθήτω.
Ωστόσο, οι αιτίες της κρίσης που πέρασε και περνάει ακόμα ο θεσμός της οικογένειας, δεν είναι μόνο οικονομικής φύσεως αλλά και (κυρίως) ηθικής. Άλλωστε, αν το καλοσκεφτούμε, για να γεννηθεί μια οικονομική κρίση (είτε είναι πραγματική, είτε τεχνητή), θα πρέπει πρώτα να προηγηθεί η ηθική.
Ο τρόπος λειτουργίας της οικογένειας στη σημερινή κοινωνία μας, μπορεί να παρουσιάζει κάμποσες διαφορές σε σχέση με παλαιότερα, όμως η αξία και η σημαντικότητα του θεσμού, παραμένει ίδια και απαράλλακτη πάντοτε. Είτε παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια, είτε μονογονεϊκή, είτε ανασυγκροτημένη, η προσφορά της οικογένειας ως καταφύγιο και «θερμοκήπιο» ψυχών, είναι αναμφισβήτητα ανεκτίμητης αξίας.
Το «τοξικό» περιβάλλον για την οικογένεια του σήμερα
Δυστυχώς όμως, βρισκόμαστε σε μία εποχή όπου ανθεί στη κοινωνία το «δόγμα» του εγωκεντρισμού. Ο εαυτός μας λατρεύεται σαν «θεός». Οι ατομικές μας ανάγκες είναι το μοναδικό μας «δόγμα». Ο εξευμενισμός του θηριώδους «εγώ» μας, γίνεται προσφέροντας στον βωμό του εαυτού μας «θυσίες» τέτοιες, όπως είναι η ακόρεστη κατανάλωση προϊόντων, συντρόφων, θαυμαστών και θεαμάτων. Αυτές οι «θυσίες», μερικές φορές επεκτείνονται ακόμα παραπέρα. Φτάνουν στο επίπεδο να στρέφονται και εναντίον της ίδιας της ανθρώπινης ζωής και ύπαρξης…
Πως μπορεί να μη δεχθεί πλήγματα ο θεσμός της οικογένειας σε ένα τέτοιο κοινωνικό περιβάλλον; Μέσα σε μία κοινωνία η οποία έχει καταντήσει σαν μία αρένα γεμάτη με μονάδες. Όμως, το εγχείρημα της οικογένειας απαιτεί το ακριβώς αντίθετο. Αφού η δημιουργία της είναι ουσιαστικά, η κίνηση από τη διαφορετικότητα προς την ενότητα.
Έτσι όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, το να κάνεις οικογένεια, τελικά αποτελεί μια πραγματικά επαναστατική πράξη!
Τι είναι και τι ΔΕΝ είναι η οικογένεια
Η οικογένεια απαιτεί αυτοθυσία και αλτρουισμό για να στερεωθεί καλά ως ένα ζωντανό οικοδόμημα. Αν αφαιρέσουμε από τον γάμο και την οικογένεια, κάθε έννοια ιερότητας , τότε ναι, μένει απλά ένα «στημένο μαγαζάκι».
Όμως η πραγματική οικογένεια, δεν είναι ένας συνεταιρισμός κοινών συμφερόντων.
Δεν είναι μια όμορφα στημένη «παράσταση» για τους άλλους.
Ο γάμος δεν σκοτώνει τον έρωτα, αλλά ίσα ίσα τον αναβαθμίζει και τον μεταφέρει σε ένα ανώτερο επίπεδο.
Ο έρωτας πεθαίνει όταν αρχίσουμε να εκλαμβάνουμε τις σχέσεις μας με τον/τη σύζυγο μας, ως καθήκον και όχι ως προνόμιο και ως πεδίο δικής μας πνευματικής εξέλιξης. Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει κατά κόρον και σε εκτός γάμου σχέσεις. Άρα, δεν είναι ο γάμος υπεύθυνος για τη ρουτίνα που διαβρώνει τις σχέσεις, αλλά ο άνθρωπος. Ο εγωκεντρισμός.
Η ποιοτική οικογένεια δεν είναι ένα καταπιεστικό σύστημα αυταρχισμού. Είναι ακριβώς το αντίθετο. Βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη. Στην ανιδιοτελή αγάπη. Στον σεβασμό της προσωπικότητας του συντρόφου και του παιδιού.
Ακροβατεί περίτεχνα, σε μια ισορροπία ελευθερίας και προστασίας από πιθανούς κινδύνους . Είναι ένα μικρό κοινωνικό «εργαστήρι», όπου ο ένας αφουγκράζεται τις ανάγκες του άλλου και όλοι μαζί θέτουν ως στόχο να προοδεύσουν σαν ένα σώμα. Μία οντότητα. Ένα κοινωνικό κύτταρο.
Η δημιουργία οικογένειας δεν είναι καταναγκαστικό έργο.
Δεν είναι κοινωνική υποχρέωση.
Αν το αντιλαμβάνεσαι κάπως έτσι, τότε είναι πολύ προτιμότερο να μείνεις μακριά από αυτό το εγχείρημα. Σεβάσου όμως, αυτούς που το επιχειρούν και το προσπαθούν. Αναλογίσου πως και εσύ, δεν φύτρωσες από το πουθενά. Το πιο πιθανό είναι, πως μια οικογένεια σε έφερε έως το σήμερα. Ίσως στραβή, ίσως ανάποδη, ίσως καλή. Δεν ξέρω. Πάντως οικογένεια ήταν.
Η συζυγία, η μητρότητα, η πατρότητα και η τεκνογονία δεν είναι «σκλαβιές». Είναι πολύτιμα δώρα, άρρηκτα συνδεδεμένα με την ίδια την ανθρώπινη φύση, στην πιο εξευγενισμένη μορφή της. Είναι εθελούσια ανάβαση σε σκαλοπάτια πνευματικής εξέλιξης, προς την ανθρωπιά. Προς τη ζωή. Προς την ενότητα. Προς τη μοιρασιά της αγάπης που έχουμε φυλαγμένη μέσα μας.
Σκλαβιά είναι, μια μορφή στέρησης ελευθερίας που σε κρατάει στάσιμο και μόνο. Πλήρως εξαρτημένο από τα θέλω σου. Στην οικογένεια δεν είσαι μόνος. Όταν λειτουργείς σαν εγωκεντρική μονάδα μέσα σε αυτήν, τότε ναι, θα βρεθείς σε μοναχικά μονοπάτια. Και θα οδηγήσεις και τα άλλα μέλη, προς αυτά.
Σκλαβιά είναι, το να είσαι αιχμάλωτος χωρίς ίχνος συναισθηματισμού από τον δυνάστη σου. Να σε εκμεταλλεύονται, χωρίς να έχεις τίποτε να κερδίσεις. Στην αληθινή οικογένεια δεν υφίστανται αυτά. Δίνεις αγάπη, παίρνεις αγάπη, στηρίζεσαι και στηρίζεις. Διαπαιδαγωγείς και ταυτόχρονα, ωριμάζεις και εσύ. Ψυχαγωγείς και ψυχαγωγείσαι. Οδηγείς το παιδί με ασφάλεια προς την ενηλικίωση. Παράλληλα, μικρές καθημερινές στιγμές μαζί του, γίνονται αφορμές για όμορφα «ταξίδια» αναψυχής, προς τη δική σου παιδική ηλικία.
Οι ανταμοιβές είναι πολλές και μεγάλες. Και οι εκπλήξεις. Μπορεί να μην είναι αντιληπτό αυτό, το πρώτο διάστημα. Όμως είναι σίγουρο πως θα έρθουν. Χιλιάδες «οδοιπόροι» που έχουν ακολουθήσει αυτόν τον ανηφορικό δρόμο, το επιβεβαιώνουν.
Βέβαια, υπάρχουν και πίκρες. Υπάρχουν και έγνοιες. Και εντάσεις. Και συγκρούσεις. Και απογοητεύσεις. Και δάκρυα. Δεν ωραιοποιούμε τίποτα. Παντού υπάρχουν αυτά. Σε όλες τις κοινωνικές εκφάνσεις θα τα βρεις. Αλλά, επανάσταση χωρίς κόπο και αγώνες και θυσίες, υπάρχει;
Είπαμε. Η δημιουργία οικογένειας είναι μία επαναστατική πράξη. Διότι κινείται κόντρα στο κοινωνικό ρεύμα της εποχής. Και γιατί κινείται κόντρα στη λατρεία του «εγώ» και κατευθύνεται στην αγάπη του «εμείς».
Οι προκλήσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής
Τα σύγχρονα δεδομένα του καθημερινού τρόπου ζωής μιας οικογένειας, παρουσιάζουν και αυτά, σημαντικές προκλήσεις και δυσκολίες. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η έλλειψη ισορροπίας χρόνου, μεταξύ εργασίας και οικογενειακής ζωής. Τις περισσότερες φορές πλέον, και οι δύο γονείς αναγκάζονται να εργάζονται, για να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις οικονομικές ανάγκες του σπιτιού. Ο ελεύθερος χρόνος είναι περιορισμένος. Οι στιγμές που μπορούμε να αφιερώσουμε στον/στη σύζυγο είναι λιγοστές, όπως και οι ώρες που περνάμε με το παιδί.
Είναι αυτονόητο, πως ο ρόλος της μητέρας μέσα σε ένα τόσο πιεστικό πρόγραμμα, γίνεται πιο δύσκολος και πιο απαιτητικός, για να καταφέρει να παρέχει τη φροντίδα που θέλει.
Όμως και ο ρόλος του πατέρα, θα πρέπει να εξελιχθεί και αυτός σύμφωνα με τις απαιτήσεις της σύγχρονης οικογένειας. Είναι απαραίτητο να ξεφορτωθούμε επιτέλους τις παλιές στερεοτυπικές συμπεριφορές του απόμακρου πατέρα, που συμμετέχει μόνο στα θέματα του βιοπορισμού. Σήμερα, ο πατέρας οφείλει να συνεισφέρει πολύ πιο ουσιαστικά στην ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ γονέων και παιδιών. Δηλαδή να σταθεί και αυτός ενεργά, δίπλα στη δύσκολη προσπάθεια της μητέρας.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, χωρίς να το καταλαβαίνουμε πολλές φορές, αφήνουμε να αναπτυχθούν ανεξέλεγκτα και κάποια νέα «μέλη» μέσα στην οικογένεια, τα οποία αναλαμβάνουν την διαπαιδαγώγηση των παιδιών και υποκαθιστούν τον ρόλο των γονέων. Τα «μέλη» αυτά, μπορεί να είναι μια 50ιντση τηλεόραση, ένας υπολογιστής ή ένα κινητό. Aυτά τα άψυχα αντικείμενα, γίνονται οι «διδάσκαλοι» του παιδιού μας. Κατά πόσο το θέλουμε αυτό;
Η χαριστική βολή στη προσπάθεια δημιουργίας ή διατήρησης οικογένειας, στη κοινωνία του σήμερα, δίνεται, από ποιον άλλον; Από το κράτος ασφαλώς. Η μέριμνα για την ενίσχυση των οικογενειών από το κράτος, είναι από ελάχιστη, έως μηδενική. Καμία σημαντική προσπάθεια για επίλυση του δημογραφικού προβλήματος. Καμία ουσιαστική βοήθεια για τα νέα νοικοκυριά. Αντιθέτως, βλέπουμε τη προστασία της πρώτης κατοικίας, να μας «αφήνει χρόνους» σύντομα. Οι επενδύσεις και οι τράπεζες να είναι καλά…
Αν η οικογένεια ήταν απλά ένα «φυτώριο του καπιταλισμού» όπως ισχυρίζονται κάποιοι, τότε σίγουρα θα τύχαινε πολύ καλύτερης μεταχείρισης απ’ αυτή που έχει τώρα. Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει. Και αυτό δείχνει πολλά.
Παρά τα τόσα εμπόδια και τις τόσες δυσκολίες, είμαι σίγουρος πως ο θεσμός της οικογένειας, αργά ή γρήγορα, θα θριαμβεύσει ξανά. Γιατί η ζωή πάντα, στο τέλος θριαμβεύει. Και η οικογένεια ήταν, είναι και θα είναι, το θεμέλιο της ζωής.