Συνθήκη Σεβρών: Το χαμένο όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας, το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Η Συνθήκη των Σεβρών υπογράφηκε στις 28 Ιουλίου (10 Αυγούστου με το παλαιό ημερολόγιο) του 1920 και περιείχε ευνοϊκούς όρους για την Ελλάδα.

Κι αυτό διότι η Συνθήκη των Σεβρών υπογράφηκε ανάμεσα στις Συμμαχικές Δυνάμεις που νίκησαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στην ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Μέσω της Συνθήκης αυτής οριστικοποιήθηκε το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κυριάρχησε για αιώνες, αφού διαμελίστηκα και τα εδάφη της διαμοιράστηκαν. Ουσιαστικά είναι η «γέννηση» της Τουρκίας ενώ η Ελλάδα, ως νικήτρια με το μέρος των Συμμαχικών Δυνάμεων, πήρε εδάφη μέσα από τα οποία θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα το όνειρο.

Τέθηκαν οι βάσεις για την Μεγάλη Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Κι αυτό διότι η χώρα μας είχε πλέον εδάφη σε Ευρώπη και Ασία όπως και τον έλεγχο σε Αιγαίο, Ιόνιο, Μεσόγειο και Μαύρη Θάλασσα αλλά και την Προποντίδα.

Η έκταση της ελληνικής επικράτειας έφρασε στα 173.779 χιλιόμετρα και ο πληθυσμός της στα 7.156.000 κατοίκους. Ουσιαστικά τόσο η έκταση όσο και πληθυσμός του (τότε) Ελληνικού Βασιλείου τριπλασιάστηκαν μέσα σε μια δεκαετία (από το 1910 ως το 1920)

Η Συνθήκη των Σεβρών -στο τμήμα που αναφερόταν στην Ελλάδα- περιείχε εγγράφως τις παραχωρήσεις των τουρκικών εδαφών όπως διαμορφώθηκαν στη Σύνοδο Ειρήνης του Παρισιού.

Με κυριότερη την απόδοση του μεγαλύτερου μέρους της Ανατολικής Θράκης και της ευρύτερης περιοχής της Σμύρνης στην ελληνική κυβέρνηση και τον ελληνικό στρατό.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπέγραψε τη συνθήκη από την ελληνική αντιπροσωπεία όπου ήταν παρών ο πολιτικός και διπλωμάτης, Άθως Ρωμανός  ενώ από πλευράς Τούρκων το έκαναν ο στρατηγός Μεχμέτ Χατζή Πασά,  ο γερουσιαστής Ριζά Τεβφίκ Μπελούκμπασι και ο Ρετσάντ Χαλίς Μπέη.

Η επικύρωση της Συνθήκης δεν έγινε σε κανένα Κοινοβούλιο (ούτε καν στο Ελληνικό), αφού ο Μουσταφά Κεμάλ κατάφερε, με τις νίκες του στρατού του, την ακύρωση της Συνθήκης στην πράξη.

Μετά τις ελληνικές βουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, την ήττα του κόμματος των Φιλελευθέρων, αλλά και την προσωπική συντριβή του Ελευθέριου Βενιζέλου, οι Σύμμαχοι δεν ήταν πλέον διατεθειμένοι να συνεργαστούν με τη διάδοχη κυβέρνηση και τον επανακάμψαντα Βασιλιά Κωνσταντίνο.

Η Ελλάδα προχώρησε μόνη της τη Μικρασιατική εκστρατεία μέχρι το θλιβερό της τέλος. Τα σύνορα των δυο κρατών διευθετήθηκαν οριστικά με τη Συνθήκη της Λωζάννης.

Το ιστορικό μέχρι να φθάσουμε στην υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών έχει μεγάλο ενδιαφέρον αλλά κι έντονο πολιτικό παρασκήνιο.

Όσο πλησιάζαμε προς την υπογραφή, οι διαθέσεις και οι γεωπολιτικές επιδιώξεις των Συμμάχων διαρκώς μεταβάλλονταν.

Τον Δεκέμβριο του 1919, η γαλλική πλευρά αμφισβήτησε την εντολή απόβασης των ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη. Όμως δεν έμειναν εκεί καθώς μετά την πτώση του Κλεμανσό η γαλλική πολιτική έγινε περισσότερο φιλική προς την Τουρκία.

Περίπου ένα μήνα πριν την υπογραφή της Συνθήκης οι Γάλλοι εξέφραζαν έντονες αμφιβολίες για το πόσο η Εθνοσυνέλευση θα επικύρωνε τη συνθήκη ειρήνης.

Τα πράγματα ήταν σχεδόν πανομοιότυπα στην Ιταλία όπου μετά τη νέα κυβέρνηση υπό τον Φραντσέσκο Νίτι στις αρχές Ιουλίου, όλα άλλαξαν. Σε επικοινωνία των Ιταλών με τον Βενιζέλο του επεσήμαναν ότι δε θα τηρούσαν τη Συνθήκη αλλά με την παρέμβαση των Άγγλων οδηγηθήκαμε σε συμφωνία Ελλάδας- Ιταλίας για τα Δωδεκάνησα που πήρε μορφή ξεχωριστής Συνθήκης,.

Οι Άγγλοι έστω και θεωρητικά ήταν οι μόνοι που υποστήριζαν τις ελληνικές θέσεις.

Ο Βενιζέλος είχε αρχίσει να καταλαβαίνει τι πήγαινε να γίνει κι άρχισε επισκέψεις σε Λονδίνο και Παρίσι. Μόνο που ο τότε υπουργός Στρατιωτικών, Γουίνστον Τσόρτσιλ  ξεκαθάρισε ότι ήταν σφόδρα αντίθετος στη μικρασιατική εκστρατεία στην περιοχή.

Παρά ταύτα, ο Βενιζέλος έδειχνε να είναι πεπεισμένος ότι η επιβολή των όρων της ειρήνευσης ήταν δυνατή, με την προϋπόθεση της άρρηκτης συνεργασίας με τη Βρετανία, στην ισχύ της οποίας φαινόταν να έχει απεριόριστη εμπιστοσύνη, ενώ στην πραγματικότητα αυτή ήταν αρκετά περιορισμένη.

Όμως ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ακύρωση της Συμφωνίας δεν ήταν άλλο από την έξαρση του τουρκικού εθνικισμού μέσω του Μουσταφά Κεμάλ.  Το κίνημα στρεφόταν τόσο εναντίον του Σουλτάνου αλλά και των νικητών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου που είχαν κατακτήσει τα εδάφη της χώρας.

Το εθνικιστικό αίσθημα των Τούρκων γινόταν όλο και πιο έντονο.

Η τουρκική αντιπροσωπεία έλαβε γνώση του κειμένου για τη Συνθήκη των Σεβρών στο στις 28 Απριλίου (11 Μαΐου με το παλαιό ημερολόγιο) 1920. Όταν η είδηση των όρων έφτασε στην Τουρκία, χιλιάδες εθελοντές προσχώρησαν στις γραμμές του Κεμάλ, που αποφάσισε να προελάσει στην περιοχή της Νικομήδειας, δηλαδή στην ασιατική πλευρά των Στενών των Δαρδανελλίων.

Στη διάσκεψη της Βουλώνης, οι Σύμμαχοι ετοίμασαν στις 20 Ιουνίου του 1920 το τελικό κείμενο της Συνθήκης. Εκεί, ο Βενιζέλος αναλαμβάνει να πείσει τους Συμμάχους, να του επιτρέψουν την εξουδετέρωση του στρατού του Κεμάλ.

 «Είπα εις τους δύο μεγάλους μας Συμμάχους: « Έχετε προ υμών ένα Τούρκον αρχηγόν, τον Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος σας εκύρηξε τον πόλεμον, φαίνεται δε ελάχιστα διατεθειμένος να συζητήση μεθ’ υμών περί της ειρήνης. Αφήσατέ με να χρησιμοποιήσω τας χιλιάδας ανδρών, τους οποίους κρατώ αδρανούντας εν Σμύρνη. Αναλαμβάνω εγώ να καταστήσω τον Μουσταφά Κεμάλ ολιγώτερον φιλοπόλεμον.»

Ο Βενιζέλος πήρε την έγκριση

Οι τελικές αποφάσεις για τους όρους της Συνθήκης όσον αφορά την Οθωμανική Αυτοκρατορία, πάρθηκαν στη διάσκεψη του Σπα στις 24 Ιουνίου 1920. Οι Τούρκοι αντιπρόσωποι αρνήθηκαν να υπογράψουν τους όρους αυτούς. Οι Σύμμαχοι τους έδωσαν προθεσμία 10 ημερών, δηλαδή μέχρι την παραμονή της τελετής της επίσημης υπογραφής της Συνθήκης αλλιώς θα έπαιρναν μέτρα.

Την Τρίτη 28 Ιουλίου 1920 τα πάντα ήταν έτοιμα στο Μέγαρο της Δημαρχίας των Σεβρών και όλοι περίμεναν την άφιξη των Τούρκων διπλωματών. Λίγες ώρες προτού υπογραφεί η Συνθήκη οι Τούρκοι αντιπρόσωποι ανήγγειλαν ότι μόλις έμαθαν ότι ο Μεγάλος Βεζίρης της Τουρκίας δολοφονήθηκε και ως εκ τούτου, με το κράτος ακέφαλο, δεν μπορούσαν να αναλάβουν αυτοί την ευθύνη της υπογραφής.

Ωστόσο, οι Συμμαχικές Δυνάμεις τους ξεκαθάρισαν ότι δεν θα δεχτούν καμία πρόφαση και καμία αναβολή. Η τουρκική αντιπροσωπεία κατέφτασε τελικά στο Δημαρχείο και υπέγραψε πρώτη.

Σύμφωνα με την εφημερίδα «Εμπρός» ο Βενιζέλος υπέγραψε τις συνθήκες με τις τρεις διαφορετικές πένες: Η  πρώτη της κύριας συνθήκης ήταν επίχρυση, δώρο της «Ελληνικής Λέσχης Κωνσταντινουπόλεως», η δεύτερη δώρο του κρητικού συλλόγου Πειραιώς, «Ομόνοια» και η τρίτη δώρο των μαθητριών του «Ζαππείου Κωνσταντινουπόλεως».

Παραχωρήθηκαν, λοιπόν στην Ελλάδα με τη Συνθήκη των Σεβρών

Η Ανατολική Θράκη μέχρι την Τσατάλτζα

Η Ίμβρος και η Τένεδος

Η Λήμνος, η Λέσβος, η Χίος, η Σαμοθράκη, η Σάμος και η Ικαρία

Η ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης

Η οθωμανική επικράτεια περιοριζόταν στο ένα πέμπτο του προπολεμικού εδάφους της αυτοκρατορίας, που ουσιαστικά σήμαινε τη συρρίκνωση της στην Κωνσταντινούπολη και την Κεντρική Ανατολία. Αλλά και η παραμονή της Κωνσταντινούπολης στην κυριαρχία του σουλτάνου τέθηκε υπό συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις, ειδικότερα εξαρτήθηκε από την προστασία των μειονοτικών δικαιωμάτων στην τουρκική ζώνη με βάση το άρθρο 36.

Ουσιαστικά η Κωνσταντινούπολη τελούσε υπό διασυμμαχική στρατιωτική κατοχή από τον Μάρτιο του 1920 και ο σουλτάνος με την κυβέρνησή του ήταν εκεί ουσιαστικά αιχμάλωτοι των νικητών του πολέμου. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία έχανε κάθε πρόσβαση στα Βαλκάνια, με εξαίρεση τα ευρωπαϊκά προάστια της Κωνσταντινούπολης, ενώ το Αιγαίο λάμβανε μορφή ελληνικής λίμνης.

Η Συνθήκη των Σεβρών θα αποδειχτεί κενό γράμμα για την ελληνική πλευρά με τρόπο τραγικό: Τη Μικρασιατική καταστροφή.

Το 1920, το μήνυμα των εκλογών ήταν ηχηρό με τη συντριβή του Βενιζέλου που δεν εκλέχτηκε καν βουλευτής: Ο κόσμος δεν ήθελε τη Μεγάλη Ελλάδα και να πληρώσει το τίμημα συνεχόμενων μαχών. Ο Βενιζέλος αποχώρησε από την πολιτική και τη χώρα (επανήλθε βέβαια μετά) και ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος επανήλθε.

Αυτή η επιστροφή οδήγησε τους μέχρι πρότινος Συμμάχους να αλλάξουν πολιτική ενώ η διαρκής ενίσχυση του τουρκικού εθνικισμού και των δυνάμεων του Κεμάλ ήταν ο συνδυασμός που οδήγησε στο θλιβερό τέλος της Μεγάλης Ιδέας.

Η νέα διευθέτηση των ελληνοτουρκικών συνόρων θα γινόταν στη Συνθήκη της Λωζάννης. Μόνο που αυτή τη φορά η Ελλάδα θα ήταν από την πλευρά των χαμένων

Πηγή: geostratigika.gr