9 Σεπτεμβρίου 1941 – ΕΔΕΣ: Ιδρύεται ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (vid)

79 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα 9 Σεπτεμβρίου 2020 από την ίδρυση του ΕΔΕΣ, δηλαδή ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος.

Ο ΕΔΕΣ ήταν ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη Ελληνική αντιστασιακή οργάνωση κατά τη διάρκεια της κατοχής της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα.

Ο ΕΔΕΣ ιδρύθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1941 από τον απόστρατο συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα, τον αξιωματικό Λεωνίδα Σπάη, το δικηγόρο Ηλία Σταματόπουλο, και τον Μιχάλη Μυριδάκη.

Το ιδρυτικό καταστατικό του Συνδέσμου προέβλεπε «Νὰ ἐγκαθιδρύση εἰς τὴν Ἑλλάδα τὸ Δημοκρατικὸν πολίτευμα, σοσιαλιστικῆς μορφῆς» ενώ αποκαλούσε τον εξόριστο βασιλέα προδότη («τὴν προδοσίαν τοῦ τέως Βασιλέως Γεωργίου τοῦ Β΄ καὶ τῆς περὶ αὐτὸν σπείρας τῆς αὐτοκληθείσης Δικτατορία τῆς 4ης Αὐγούστου»).

Αρχικά ο Σύνδεσμος οργανώθηκε μόνο στην περιοχή της Αθήνας με επιρροή κυρίως στις προσφυγικές συνοικίες, σε ένα τμήμα του βενιζελικού πολιτικού προσωπικού και σε ορισμένους απότακτους αξιωματικούς του κινήματος του 1935. Μέχρι το χειμώνα του 1941-42 ο Σύνδεσμος αδυνατούσε να διευρύνει την επιρροή του. Με παρέμβαση των Βρετανών αρχίζει η προετοιμασία της αντιστασιακής δράσης.

Τον Μάρτη του 1942 μέσω επαφών με τις Βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, παρουσιάζει το ιδρυτικό του ΕΔΕΣ με αντιστασιακούς σκοπούς ενώ στέλνει κρυφά μήνυμα νομιμοφροσύνης στον εξόριστο βασιλέα.

Η οργάνωση εξέδιδε τις εφημερίδες Δημοκρατική Σημαία και Εθνική Φλόγα.

Η εκτέλεση του Γιόζεφ Ζάλμινγκερ, και το ολοκαύτωμα στους Λιγκιάδες

Στις 3 Οκτωβρίου 1943, αντάρτες του τάγματος Ξηροβουνίου, του οπλαρχηγού Αλέκου Παπαδόπουλου, υπό τον Κώτσο Τόλη και Δημήτρη Αθανασίου που επιχειρούσε σαμποτάζ στο δίκτυο τηλεφωνίας εκτέλεσε τον γερμανό Αντισυνταγματάρχη Γιόζεφ Ζάλμιγνκερ μαζί με τον οδηγό του, στο δρόμο κοντά στον Λούρο Πρεβέζης. Αμέσως εκδόθηκε διαταγή προς την 1η Ορεινή Μεραρχία να εκδικηθεί αυτή την ειδεχθή, συμμορίτικη δολοφονία ενός από τους λαμπρότερους διοικητές μας με μια αμείλικτη επιχείρηση αντεκδίκησης σε ακτίνα 20 χιλιομέτρων γύρω από το σημείο της δολοφονίας[26] που μεταξύ άλλων οδήγησε και στο ολοκαύτωμα στους Λιγκιάδες.

Απελευθέρωση και Δεκεμβριανά

Με την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων ξέσπασαν εμφύλιες συγκρούσεις, όπως στην Πρέβεζα, ενώ λίγο μετά υπογράφτηκε και από τον ΕΔΕΣ η συμφωνία της Καζέρτας. Την περίοδο των Δεκεμβριανών, τμήματα του ΕΔΕΣ δέχονται επίθεση από το Γενικό στρατηγείο του ΕΛΑΣ υπό των Σαράφη και Βελουχιώτη και υπό τον φόβο της διάλυσης από τον ΕΛΑΣ υποχωρούν με Βρετανικά πλοία στην Κέρκυρα. Ο Ζέρβας απέδωσε τις αιτίες της ήττας στο ότι ο στρατός του ήταν κατώτερος από τον ΕΛΑΣ να πολεμάει εναντίον άλλων Ελλήνων.

Συμμετοχή στον ελληνικό εμφύλιο

Μετά την κατοχή ο ΕΔΕΣ συμμετείχε και στον Ελληνικό Εμφύλιο (1946-1949).

Ο ΕΛΑΣ, κατηγόρησε τον ΕΔΕΣ για συνεργάτη των κατακτητών. Νεότερες έρευνες δείχνουν ότι έλαβαν χώρα και κοινές επιχειρήσεις ΕΔΕΣ και Γερμανών ενάντια στις δυνάμεις του ΕΑΜ.

Καθώς οι μονάδες του ΕΛΑΣ ήταν πολύ ισχυρότερες, κατάφεραν να κερδίσουν τον ΕΔΕΣ στο πεδίο της μάχης και να απειλήσουν τις δυνάμεις του Ζέρβα με ολοκληρωτική καταστροφή. Η αυτοπεποίθηση του ΕΛΑΣ ότι θα διαλύσει τον ΕΔΕΣ τον οδήγησε στο να απορρίψει τις βρετανικές προτάσεις για κατάπαυση των επιθέσεων. Την ίδια στιγμή ξεκίνησαν αντιανταρτικές επιχειρήσεις των Γερμανών, που έδωσαν την ευκαιρία στο Ζέρβα να περισώσει τους μαχητές του.

Η επιθυμία των Βρετανών, για πολιτικούς και στρατιωτικούς λόγους, να σταματήσει ο εμφύλιος, η εξασθένηση του ΕΔΕΣ και η αδυναμία του ΕΛΑΣ να αντιμετωπίσει δύο αντιπάλους, οδήγησαν σε ανακωχή στις 4-5 Φεβρουαρίου 1944.