Γράφει ο Δημήτρης Νατσιός
«Ομπρός κ’ η Ελλάδα σκώθηκε
Και διασκορπάει τα σκότη!
Ανάστα η Ανθρωπότη,
Κι ακλούθα την…Ομπρός!».
Άγγελος Σικελιανός
«Κατακλίθημεν άνθρωποι και ανηγέρθημεν έθνος», γράφει ο Άγγελος Βλάχος την μεγάλη εκείνη μέρα που άρχιζε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος.
Πράγματι, η προ του πολέμου κατάσταση στην Ελλάδα, δεν ήταν και η ιδανικότερη. Ο Μεταξάς, ικανότατος στρατιωτικός προετοίμαζε την πατρίδα για παν ενδεχόμενο, όμως η αστάθεια και ο διχασμός και του τότε πολιτικού και παραπολιτικού κόσμου, δεν εξασφάλιζε την σύμπνοια και την ενότητα, που απαιτεί ένας εθνικός αγώνας.
Αντίβαρο όμως σʼ αυτήν την δυσαρέσκεια λαού, αποτέλεσαν οι ιταλικές αθλιότητες. Η τυχοδιωκτική πολιτική των Ιταλών από το 1912 ακόμη, όταν αρνήθηκαν να παραδώσουν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, οι μωροφιλόδοξες βλέψεις τους στην Αλβανία, οι οποίες στέρησαν την ενσωμάτωση-απελεύθερωση της Βορείου Ηπείρου στον ελληνικό κορμό, η ύπουλη και προκλητική υποστήριξη του σφαγέα Κεμάλ κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία, ο βομβαρδισμός την 27η Αυγούστου 1923 της Κέρκυρας, ως αντίποινα για την δολοφονία του Ιταλού στρατηγού Τελίνι από, όπως αποδείχτηκε αργότερα, αλβανική συμμορία, βομβαρδισμός που προκάλεσε τον θάνατο αρκετών εξαθλιωμένων προσφύγων από την Μικρά Ασία, ήταν λίγα από τα γεγονότα που κατέλειπαν οργή και αγανάκτηση στον ελληνικό λαό κατά των Ιταλών.
Γνωστά είναι και τα γεγονότα την περίοδο του Φασισμού, με τις συνεχείς προκλητικές δηλώσεις περί αναβίωσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Ο Μουσολίνι, μεθυσμένος από μεγαλαυχία έλεγε από το 1922: «Πριν πεθάνω βλέπω να σχεδιάζεται πάνω στο γαλανό ιταλικό ουρανό μια αναγεννόμενη αυτοκρατορία των Καισάρων».
Αποκορύφωμα βέβαια ο τορπιλισμός του καταδρομικού «Έλλη» ανήμερα της Παναγίας, που τραυμάτισε, εκτός από την αξιοπρέπεια, και το βαθύ θρησκευτικό αίσθημα των Ελλήνων. Η ιερόσυλη αυτή πράξη των Ιταλών έδωσε και θρησκευτική χροιά στον πόλεμο, ο πόλεμος θα ήταν πλέον πρώτα «υπέρ πίστεως» και έπειτα «υπέρ πατρίδος», γεγονός που αριστουργηματικά το υπαινίχτηκε ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς, όταν συμβούλευε: «αυτόν τον λόγο θα σας πω/ δε έχω άλλο κανένα / μεθύστε με τʼ αθάνατο /κρασί του Εικοσιένα».
Το «με χαμόγελο στα χείλη» δεν ήταν φιλοπόλεμη διάθεση και εξωραϊσμός της τραγικότητας των στιγμών. Ήταν το ξέσπασμα, η ανάσταση ενός ολόκληρου λαού που θα πραγμάτωνε την προγονική ισοκράτειο προτροπή: «Ην αναγκασθής κινδυνεύει αιρού (προτίμησε) τεθνάναι καλώς (να πέσεις ένδοξα) μάλλον ή ζην αισχρώς». «Δεν πήγαιναν να σκοτώσουν αυτά τα παιδιά, πήγαν για να πεθάνουν για την πατρίδα», θα γραφεί εξαίσια.
Το γεγονός όμως της σωρευμένης οργής δεν το είχε αντιληφθεί η ιταλική διπλωματία. Ο ατυχής Ιταλός πρέσβης Εμ. Γκράτσι στο πολύκροτο βιβλίο του «Η αρχή του τέλους» σημειώνει πως στο τελευταίο, πριν από τον πόλεμο, φασιστικό συμβούλιο, ο Μουσολίνι έλαβε την διαβεβαίωση από τους Ιακομόνι (αντιβασιλιάς της Αλβανίας) και Πράσκα (αρχιστράτηγος) ότι «οι Έλληνες δεν έχουν διάθεση για πόλεμο» και ότι «το ηθικό του ελληνικού λαού εμφανίζεται πολύ χαμηλό, εξαιτίας της διάστασής του με την καθεστηκυία πλουτοκρατική τάξη».
Ο πόλεμος κηρύσσεται και οι Έλληνες για τέταρτη φορά στον 20ο αι. «δρόμο ίεντο προς τους βαρβάρους» (Ηρόδοτος), επιτυγχάνοντας μια περηφανή νίκη. Ποιες όμως ήταν οι συνέπειες του ένδοξου αυτού πολέμου για την έκβαση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου; (Βʼ.Π.Π.).
Στους πανηγυρικούς της ημέρας επισημαίνεται, με αρκετή ασάφεια, η τεράστια ψυχολογική απήχηση της νίκης του ελληνικού στρατού, εξυμνείται ως η πρώτη νίκη των ελεύθερων κρατών κατά των γερμανοϊταλών. Το μνημείωσε έξοχα το γεγονός αυτό ένας στίχος του Ελύτη: οι «Έλληνες μες στα σκοτεινά δείχνουν τον δρόμο». («Άσμα ηρωικό και πένθιμο»).
Σκοπός όμως της ιστορικής μνήμης δεν είναι (μόνο) η επιβεβαίωση της ανδρείας και της γενναιότητας του λαού μας. Η ιστορική μόρφωση έχει μεγάλη σημασία για την αγωγή των πολιτών, κυρίως των νέων πολιτών, των μαθητών. Πόσο όμως αγγίζουν και συγκινούν τους μαθητές οι κοινότοπες κορώνες, οι πανηγυρικοί της δεκάρας, σήμερα μάλιστα που η περιρρέουσα ευδαιμονοθηρία και υλοφροσύνη, οδηγούν στην «έκλειψη του έθνους», στην υποτίμηση των ιδανικών και αξιών που εμπνέουν τον λαό, τον κάθε λαό;
Μπορεί, παραδείγματος χάριν, ένας μαθητής Λυκείου να εξηγήσει σʼ έναν Γάλλο ή Άγγλο ομήλικό του, γιατί η νίκη της Ελλάδος ήταν ουσιωδέστατη για την τύχη του Βʼ Π.Π.; Αυτός είναι λοιπόν ο σκοπός του σημερινού αφιερώματος και απευθύνεται στους μαθητές. Η παρατήρηση του Θουκυδίδη ότι «αταλαίπωρος γαρ τοις πολλοίς η ζήτησις της αληθείας και επί τα ετοίμα μάλλον τρέπονται», δηλαδή οι πολλοί «μαθαίνουν» από τις έτοιμες αλήθειες της τηλεόρασης και των αργυρώνητων κονδυλοφόρων, είναι επίκαιρη και «λίαν διδακτική».
Δημήτρης Νατσιός: «Ο πατριωτισμός είναι το οξυγόνο των Ελλήνων» έγραφε ο Σεφέρης
Πρώτα – πρώτα απετράπη η είσοδος των Τούρκων στον πόλεμο στο πλευρό των Γερμανών. Βλέποντας ότι ο Άξονας δεν είναι ανίκητος οι Τούρκοι κράτησαν έκτοτε την γνωστή «επιτήδειο ουδέτερη» στάση. (Η τουρκική εφημερίδα «Σαμπάχ» έγραφε την 9η Μαρτίου 1941. «Κάθε έθνος το οποίο βρίσκεται έναντι εχθρικής απειλής, δεν πρέπει να διστάσει ούτε για μια στιγμή νʼ ακολουθήσει το παράδειγμα της Ελλάδος». Αντί γιʼ αυτό οι θρασύδειλοι «γείτονες», οι ύαινες της ιστορίας, γονάτιζαν τον εναπομείναντα Ελληνισμό της Μικράς Ασίας με κεφαλικούς φόρους και νέα τάγματα εργασίας).
Ενθάρρυναν οι ελληνικές νίκες τους Γιουγκοσλάβους, κυρίως η τυμπανοκρουστικώς αναγγελθείσα εαρινή επίθεση του Μουσολίνι της 9ης Μαρτίου του 1941 και η συνακόλουθη πανωλεθρία του. Στις 27 Μαρτίου του ʼ41 ξέσπασε στο Βελιγράδι επανάσταση του γιουγκοσλαβικού λαού που εξεδίωξε την προδοτική, φιλογερμανική κυβέρνηση του Κροάτη Ζβέτκοβιτς.
Η ελληνική αντίσταση επέδρασε και στις ΗΠΑ. Η εφ. «Morning Advertiser» του Λονδίνου έγραφε τον Νοέμβριο του ʼ41: «Η θαρραλέα αντίστασις της Ελλάδος εις τας δυνάμεις του Άξονος δεν συγκρατεί μόνον και αποκρούει επιτυχώς την ιταλικήν επίθεσιν, αλλά ανατρέπει τα σχέδια του Χίτλερ διά μίαν επίθεσιν ειρήνης. Υπήρχαν πλείσται όσαι ενδείξεις προ τινός καιρού, ότι ο Χίτλερ θα επεχείρει τας βολιδοσκοπήσεις του περί ειρήνης, αμέσως προ των προεδρικών εκλογών εις τας ΗΠΑ. Τώρα όμως φαίνεται να αντελήφθη ότι, εάν επραγματοποίει το εν λόγω σχέδιόν του, θα επετύγχανεν αποτελέσματα αντίθετα εκείνων τα οποία επεδίωκε. Και τούτο διότι η υπέροχος αντίστασις της Ελλάδος του αφήρεσεν το κυριώτερον επιχείρημα, επί του οποίου εστηρίζετο. Είναι ήδη προφανές, ότι το σχέδιον του Χίτλερ θα ετόνιζεν κυρίως την εικόνα μιας Ευρώπης κατακτημένης και πειθαρχικής… Ατυχώς διά τον Χίτλερ δεν ημπορεί πλέον να στηριχθεί επί του επιχειρήματος μιας υποταγμένης Ευρώπης…». (Αχ. Κύρου «Η Ελλάς έδωσε την νίκην», Αθήνα 1945, σελ. 35).
Ο αμερικανικός λαός εντυπωσιάστηκε από την ελληνική εποποιία και στήριξε στις εκλογές της 5ης Νοεμβρίου του ʼ41 τον Ρούζβελτ, που οδήγησε την χώρα του στο πλευρό των Συμμάχων. (Σώζοντας και την οικονομία του, τακτική που εφαρμόζουν ευλαβικώς οι διάδοχοί του). Για τον αντίκτυπο στην Αγγλία, που έδινε τότε μόνη της την κρισιμότατη «μάχη της Αγγλίας», θα μεταφέρουμε αυτό που έγραψαν οι «Times». «Ο ηρωισμός των Ελλήνων δημιουργεί διά τον αγγλικόν αγώνα κατάστασιν εξαιρετικώς ευνοϊκήν». Ο Άγγλος στρατηγός Ουέβερς στις 15 Φεβ. 1941 δήλωνε στον ραδιοφωνικό σταθμό του Λονδίνου: «Προθύμως αναγνωρίζομεν ότι οι Έλληνες σύμμαχοί μας ήσαν οι πρώτοι, οι οποίοι, με τις θαυμασίας των νίκας εις την Αλβανίαν, ήνοιξαν τον δρόμον και κατήγαγον τρομερόν πλήγμα κατά της Ιταλίας. Αι επιτυχίαι των δεν είχον μόνον τοπική σημασίαν. Επηρέασαν αποφασιστικώς την όλην εξέλιξην του πολέμου».
Η νίκη των Ελλήνων καταρράκωσε και την «επηρμένη οφρύν» του Μουσολίνι. Η απογοήτευση του ιταλικού λαού οδηγεί στην κατάρρευση της Ιταλίας το 1943, που παίζει μέχρι τότε το ρόλο της κακομαθημένης παιδίσκης. Στις 12 Σεπ. 1943 Βρεττανός Υπουργός Ν. Μπαίκερ δηλώνει «Η νίκη της συνθηκολογήσεως της Ιταλίας ανήκει εις την Ελλάδα. Ο αξέχαστος ηρωισμός των παιδιών της στα Αλβανικά βουνά, οι αμέτρηται θυσίαι του ελληνικού λαού εις τον αγώνα κατά του κατακτητού, κατέστησαν δυνατή την υπέροχον αυτήν νίκην».
Το σημαντικότερο όμως γεγονός ήταν ο εξαναγκασμός του Χίτλερ να «κατέβη» στα Βαλκάνια κυρίως κατά της Ελλάδος, επιχείρηση που τον καθυστέρησε 5 εβδομάδες, οι οποίες του έλειψαν λίγο αργότερα το φθινόπωρο του ʼ41. Ξεκίνησε στις 22 Ιουνίου. Συνέπεια ήταν να τον προλάβει ο τρομερός ρωσικός “χειμώνας-στρατηγός”, και να καθηλωθεί προ της Μόσχας.
Την άνοιξη του ʼ42 οι Ρώσοι εξοπλισμένοι από τους Αμερικανούς ανασυγκροτημένοι και με υψηλό ηθικό ξεκίνησαν την αντεπίθεση που ήταν και η αρχή του τέλους του πολέμου.
(Ο Τσώρτσιλ στα «Απομνημονεύματά» του γράφει και το εξής: «η επίλεκτος και μόνη Μεραρχία αλεξιπτωτιστών που διέθετε ο γερμανικός στρατός κατεστράφη εις την μάχην της Κρήτης. Η απώλεια των καλύτερων Γερμανών πολεμιστών απομάκρυνε το τρομερόν όπλον των αλεξιπτωτιστών από κάθε περαιτέρω συμμετοχήν εις τον πόλεμον»).
Η ύψιστη αυτή συμβολή της Ελλάδας στον Βʼ Π.Π. αναγνωρίστηκε από εχθρούς και φίλους. Ο ίδιος ο Χίτλερ στις 15 Φεβ 1945 παραπονιόταν πικρά στο καταφύγιο της καγκελαρίας ότι η ηλίθια ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδος τον εμπόδισε να επιτεθεί στην Σοβιετική Ένωση μερικές εβδομάδες νωρίτερα. Το 1946 κατά την διάρκεια της Δίκης της Νυρεμβέργης ο αρχηγός της γερμανικής αεροπορίας Γκαίρινγκ ισχυριζόταν το ίδιο. Σε απομνημονεύματα στρατηγών και ναυάρχων του Χίτλερ (Πάουλους, Κάιτελ, Ρέντερ, Φον Κλάιστ) επικρατεί η ίδια άποψη. Ο Άγγλος Υπουργός των Εξωτερικών Αν. Ήντεν στις 8 Ιαν 1941 έλεγε στην Βουλή: «Η ελληνική αντίσταση καθυστέρησε για τουλάχιστον 6 εβδομάδες την έναρξη επίθεσης στη Ρωσία. Αυτό δύναμαι να πω ήταν γεγονός τεράστιας σημασίας, του οποίου σας διαβεβαιώ έχουν γνώση οι σύμμαχοί μας».
Στις 27 Απρ 1941 ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Μόσχας μεταδίδει: «Επολεμήσατε άοπλοι εναντίον πανόπλων και ενικήσατε. Επολεμήσατε μικροί εναντίον μεγάλων και επικρατήσατε. Δεν ήτο δυνατόν να γίνει αλλοιώς, διότι είσθε Έλληνες. Ως Ρώσοι εκερδίσαμεν, χάρις εις την θυσίαν σας, χρόνον νʼ αμυνθώμεν. Σας ευγνωμονούμεν».
Δεν νομίζω ότι χρειάζονται άλλες μαρτυρίες για να καταδειχθεί η προσφορά της «θεϊκιάς κι όλης αίματα πατρίδας» μας. Σε «τέτοια σπάνια φωτεινά σημεία, κρέμεται η κλωστή που μας κρατά πάνω από την άβυσσο» κατά Ελύτη. «Ο πατριωτισμός είναι το οξυγόνο των Ελλήνων» έγραφε ο Σεφέρης. Και τον άφθαστο αυτόν πατριωτισμό θαύμασαν όλοι στις αεταράχες της Πίνδου. Αντιγράφω από ένα σπουδαίο βιβλίο: “Είδα έναν λοχαγό, με φασκιωμένα τα δύο πόδια από κρυοπαγήματα, να μετακινείται πάνω στο χιόνι ακουμπώντας με κόπο σ έναν ορθοστάτη.
Γιατί δεν μπαίνετε στο νοσοκομείο; τον ρώτησα. Περιμένετε να σας τα κόψουν;
Μου πρόσφερε βραστό τσάι στο αντίσκηνο του, που βούλιαζε απ το χιόνι.
Η αξούριστη φάτσα του χαμογέλασε ανάμεσα από τα κασκόλ με τα οποία είχε τυλιγμένο το κεφάλι. Μου έδειξε με μια χειρονομία την τριγωνική έμπαση του αντίσκηνου, και είπε:
Να φύγω; Και τούτους τους μούργους, πού να τους αφήσω;
Ήταν εκεί φαντάροι, που τρύπωναν το κεφάλι να μας δούνε, και χαμογέλασαν ικανοποιημένοι στο λοχαγό τους. Δεν είχε νερό εκεί στις βουνοκορφές. Οι φαντάροι είχαν βγάλει γενάκια. Το αγιογραφικό πρόσωπό τους φάνταζε χλωμό, τα μάτια τους έφεγγαν σαν από πυρετό. Έλιωναν στο στόμα χιόνι γα να ξεδιψάσουν. Ήταν όλοι τους νεαροί άγιοι οπλισμένοι. Δεν ήταν μόνο το θαύμα της Ελληνικής ανδρείας. Ήτα η ομορφιά και ο ανώτερος πολιτισμός τους. Είδα έναν δεκανέα που τόνε μάλωνε ο αξιωματικός του, γιατί ανακάλυψε έναν Ιταλό τρυπωμένο στο αντίσκηνό του.
Ήταν βαριά χτυπημένος, είπε ο δεκανέας ντροπιασμένος. Αν το έστελνα να φύγη με τους άλλους στο χειρουργείο, θα πέθνησκε στο δρόμο από την αιμορραγία (Ακαδημία Αθηνών, 28η Οκτωβρίου 1940, Πανηγυρικοί Λόγοι Ακαδημαϊκών, λόγος Στρατή Μυριβήλη, επιμέλεια: Πέτρου Χάρη, Αθήνα 1978 σελ. 318-319).
Σε μέρες χαμερπείς και πνιγηρές σαν τις δικές μας,που πιάνουμε τις μύτες μας από τις αναθυμιάσεις, η ανάμνηση του αγώνα του λαού μας, μας προσφέρει την «ζείδωρον αύρα», είναι το φωτεινό σημείο. Οι 11.936 νεκροί του ελληνοϊταλικού πολέμου, οι «άγνωστοι στρατιώτες» έπεσαν για αξίες που οι καλοζωισμένοι των βορείων προαστίων και οι τσαρλατάνοι της μεταμοντέρνας ιστοριογραφίας, τις χλευάζουν και τις ποδοπατούν. Ας είναι. Είχαν «άλλη» γνώση εκείνοι οι «νεκροί κριτές», γνώριζαν ότι «το εύδαιμον το ελεύθερον, το δε ελεύθερον το εύψυχον», η ευτυχία έγκειται στην ελευθερία, η δε ελευθερία στην ανδρεία.
Τελειώνω γράφοντας τον επίλογο τριών άρθρων σε μεγάλες ξένες εφημερίδες της εποχής εκείνης: «Ποτέ η Αγγλία δεν θα λησμονήσει… Οι Ρώσοι θα ενθυμούνται πάντα… Κανείς Αμερικανός δεν θα λησμονήσει…». Την είδαμε την «ενθύμησή» τους στο Κυπριακό, στο Σκοπιανό, στις ελληνοτουρκικές διαφορές… στα εθνοκτόνα Μνημόνια…την είδαμε… την βλέπουμε κάθε μέρα.