Η Κασσιανή ή Κασ(σ)ία, ή Εικασία, ή Ικασία (μεταξύ 805 και 810 – πριν το 865) ήταν βυζαντινή ηγουμένη, ποιήτρια, συνθέτρια, και υμνογράφος στην οποία και αποδίδεται το ψαλλόμενο τη Μεγάλη Τρίτη τροπάριο της Κασσιανής.
Αρκετοί πιστοί νομίζουν – εντελώς λανθασμένα – ότι η Κασσιανή ήταν αμαρτωλή και διεφθαρμένη γυναίκα, συνδέοντας την με την πόρνη που άλειψε με μύρο τα πόδια του Χριστού. Όμως ουδεμία σχέση υπάρχει μεταξύ αυτών των δύο προσώπων. Η Κασσιανή ήταν μία οσία μοναχή του Βυζαντίου, προικισμένη με καταπληκτικό ποιητικό ταλέντο, μια υμνογράφος που παρέδωσε αριστουργήματα στη βυζαντινή μουσική.
Το τροπάριο της Κασσιανής είναι ένα από τα πλέον δημοφιλή τροπάρια της ορθόδοξης υμνολογίας και αρχίζει με τις λέξεις: «Κύριε η εν πoλλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή..»
Το τροπάριο της Κασσιανής:
Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,
την σήν αισθομένη Θεότητα μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν,
οδυρομένη μύρα σοι προ του ενταφιασμού κομίζει.
Οίμοι! λέγουσα, οτι νύξ μοι υπάρχει, οίστρος ακολασίας,
ζοφώδης τε και ασέληνος ερως της αμαρτίας.
Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων,
ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ,
κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας,
ο κλίνας τους ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει.
Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,
αποσμήξω τούτους δε πάλιν τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις,
ων εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν κρότον τοις ώσιν ηχηθείσα,
τω φόβω εκρύβη.
Αμαρτιών μου τα πλήθη
και κριμάτων σου αβύσσους τις εξιχνιάσει,
ψυχοσώστα Σωτήρ μου;
Μη με την σήν δούλην παρίδης,
Ο αμέτρητον έχων το έλεος.
Μετάφραση στο τροπάριο της Κασσιανής δια χειρός Φώτη Κόντογλου:
Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,
σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα και σε άλειψε με μυρουδικά
πριν από τον ενταφιασμό σου κι έλεγε οδυρόμενη:
Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη και δίχως φεγγάρι,
η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.
Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,
εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.
Λύγισε στ’ αναστενάγματα της καρδιάς μου,
εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.
Θα καταφιλήσω τα άχραντα ποδάρια σου,
και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου•
αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε,
από το φόβο της κρύφτηκε.
Των αμαρτιών μου τα πλήθη
και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση,
ψυχοσώστη Σωτήρα μου;
Μην καταφρονέσης τη δούλη σου,
εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος
Ο ανατρεπτικός κόσμος της μετάνοιας
Όπως καταλαβαίνει κανείς, πρόκειται για ένα τροπάριο ανυπέρβλητης ποιητικής ομορφιάς, που κάθε χρόνο, τη Μεγάλη Τρίτη, συγκινεί τα πλήθη των πιστών και ιδιαίτερα των γυναικών που ταυτίζονται απόλυτα με την ευαισθησία και τον εκφραστικό πλούτο της Κασσιανής.
Σε αντίθεση με τους στείρους ηθικισμούς και τις κενές φλυαρίες που επικρατούν στον αιώνα μας, εδώ βλέπουμε ένα διαμάντι της υμνολογίας που από την πρώτη έως την τελευταία λέξη του κραυγάζει το μεγαλείο της ανθρώπινης μετάνοιας. Χωρίς εγωισμούς, χωρίς δικαιολογίες και προφάσεις, άλλα μόνο με την εξαγνιστική δύναμη των δακρύων μια τραυματισμένη ψυχή εμφανίζεται «γυμνή» ενώπιον του Χριστού και ζητά ένα μερίδιο από το άπειρο έλεος του.
Ο Χριστός πηγαίνοντας κόντρα στα ιουδαϊκά στερεότυπα που θεωρούσαν τις πόρνες ως μιάσματα της κοινωνίας, έδειξε με τη διδασκαλία του πως κάθε αμαρτωλός, όσες αμαρτίες και αν έχει κάνει, είναι πνευματικά ασθενής που χρειάζεται βοήθεια. Και πως μπροστά στο μεγάλο φάρμακο της μετάνοιας δεν υφίστανται καθαροί και ακάθαρτοι, αφού με τη συγχώρεση του Θεού σε μια στιγμή ο έσχατος μπορεί να γίνει πρώτος, και ο πρώτος – έσχατος.
Η πίστη και το θάρρος της πόρνης που άλειψε με μύρο τα άχραντα πόδια του Χριστού, συμπύκνωσε σε μια μόνο πράξη όλο το σωτήριο νόημα της μετάνοιας κάθε αμαρτωλού και κάθε ψυχής που γίνεται «πόρνη» των παθών, των αμαρτιών και των επίγειων απολαύσεων.
Η ιστορία της πόρνης που μετανόησε είναι μια ηχηρή υπενθύμιση του ευαγγελίου πως ο χριστιανός δεν πρέπει να κρίνει κανέναν, βασιζόμενος σε μια επιφανειακή και στερεοτυπική κρίση. Γεμάτος εκπληκτικές ανατροπές είναι ο βίος των ανθρώπων.
Μια πόρνη αποδεικνύεται πολύ πιο πιστή, πιο γενναία και πιο ειλικρινής από έναν μαθητή που ανήκε στον στενό κύκλο του Χριστού, τον Ιούδα. Στα υπέροχα τροπάρια αυτών των ημερών γίνεται μια αριστοτεχνική αντιπαράθεση μεταξύ της μετανοούσας γυναικός και του μελλοντικού προδότη μαθητή Ιούδα. Η γυναίκα έδωσε το υστέρημα της για να αγοράσει πολύτιμο μύρο και να το αδειάσει στα πόδια του Χριστού. Ο δε Ιούδας που επί τρία χρόνια ήταν συνέχεια κοντά στον Χριστό και τον έβλεπε να κάνει αναρίθμητα θαύματα και να ανασταίνει ακόμα και νεκρούς, τον πρόδωσε για 30 αργύρια, έγινε δόλιος συνωμότης και δούλος της φιλαργυρίας του.
Με αυτήν την πολύ διδακτική αντίθεση ο ιερός ποιητής εξαίρει την μετάνοια της πόρνης και κατακεραυνώνει την προδοσία του μαθητή.