«Δεν είμαι ήρωας. Οι ήρωες πεθαίνουν νέοι. Είμαι ένας πολίτης που κάνει το καθήκον του», είχε πει κάποτε o Μίκης Θεοδωράκης.
Δεν ήταν ήρωας, «έφυγε» πλήρης ημερών στα 96 του χρόνια, αλλά ήταν πράγματι πολίτης που έπραξε το καθήκον του μέχρι τελικής πτώσης.
Στο τρίτομο έργο «Μίκης Θεοδωράκης – Το χρέος» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) ο μεγάλος Έλληνας μιλάει για όλα, αλλά ο πλέον πολυσέλιδος και ενδιαφέρον τόμος από τους τρεις είναι εκείνος που αναφέρεται στα πολιτικά δρώμενα της περιόδου 1968-1996. Σταχυολογούμε και καταγράφουμε τα πιο ενδιαφέροντα:
Το ΠΑΣΟΚ μου φέρθηκε όπως η χούντα
Στην οκταετία του ΠΑΣΟΚ είχα καταντήσει το μαύρο πρόβατο της Αλλαγής. Την εποχή που ήμουν βουλευτής του ΚΚΕ βρισκόμουν σε συστηματική τριβή με το κόμμα μου, για ένα μοναδικό λόγο: τη στάση του απέναντι στο ΠΑΣΟΚ! Πίστευα από τότε – και δυστυχώς επαληθεύτηκα – ότι μία μουδιασμένη στάση της Αριστεράς έναντι του ΠΑΣΟΚ μόνο κακό μπορούσε να επιφέρει. Σαν διαμαρτυρόμενος μέσα σε μία παπική εκκλησία, σήκωνα το ανάστημά μου.
Τους είχαν γίνει βραχνάς. Επειδή τώρα η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ είναι άνθρωποι της εξουσίας, μου έκοψαν την επικοινωνία με τον λαό. Απαγορεύοντας αθόρυβα και μεθοδικά τα τραγούδια μου από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση! Έτσι, έμμεσα άλλα καίρια, εξασθένησαν την πολιτική μου εμβέλεια. Γιατί πάντα ο πολιτικός μου λόγος περνούσε μέσα από τα τραγούδια μου. Το ίδιο ακριβώς έκανε και η χούντα τότε!
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και τα πέντε μελανά σημεία του
Πρώτο σκοτεινό σημείο για τον Καραμανλή η Κατοχή. Στον Εμφύλιο θα δούμε την υπογραφή του κάτω από την απόφαση για την ίδρυση της Μακρονήσου πλάι-πλάι με ονόματα κέντρων. Η δεύτερη σκοτεινή σελίδα του Καραμανλή υπήρξε η σκανδαλώδης βασιλική εύνοια, η οποία και τον έφερε – προς έκπληξη των πάντων – στην κορυφή της κυβέρνησης, έπειτα από το θάνατο του Παπάγου. Μετά τη θεαματική άνοδο της ΕΔΑ επιτρέπει – Αν δεν βοήθησε ίσως – τη δημιουργία παρακρατικών οργανώσεων που μετέβαλαν σε ζούγκλα τη δημόσια ζωή με αποκορύφωμα τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη.
Τρίτη σκοτεινή σελίδα για έναν πολιτικό ηγέτη είναι το ότι εγκαταλείπει τη χώρα του μόνο και μόνο γιατί ηττήθηκε στις εκλογές. Τι παράδειγμα είναι αυτό; Μετά το 1964 η κατάσταση πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο. Γιατί δεν επενέβη αφού γνώριζε ότι έχει οπαδούς με επιρροή και κύρος; Τι περίμενε; Την καταστροφή, για να πουν κάποιοι πως όλα χάθηκαν γιατί εκείνος έφυγε; Και πράγματι η καταστροφή έρχεται. Ποιοι είναι οι συνταγματάρχες; Πνευματικά του τέκνα δημιουργήματα της περίφημης οκταετίας του. Το 80% των αξιωματικών ορκίζονταν το όνομά του.
Και εδώ αρχίζει η τέταρτη σκοτεινή περίοδος. Γιατί δεν αποκήρυξε αμέσως στη δικτατορία; Το κάλεσμα για ενότητα του λαού και αντίσταση κατά της δικτατορίας δεν ήταν μόνο καθήκον του Καραμανλή αλλά και όλων των πολιτικών. Ιδιαίτερα αυτών που κατείχαν θέσεις υψηλές στην κυβερνητική ιεραρχία. Γιατί δεν κάλεσε αμέσως τους αξιωματικούς να μην πειθαρχήσουν τους συνωμότες και τον λαό να αντισταθεί; Γιατί δεν πήρε πολιτική πρωτοβουλία να καλέσει έστω τους φίλους του να οργανωθούν κατά της δικτατορίας;
Και μπαίνουμε στην 5η σκοτεινή περίοδο. Μολονότι γνωρίζει πολύ καλά όπως και όλος ο ελληνικός λαός ότι οι πολιτικοί του αντίπαλοι ξεπερνώντας τα πολιτικά πάθη τον πρότειναν για εθνικό ηγέτη μιάς και κάθε άλλη λύση να φύγει η Χούντα δεν διαφαίνονταν, εκείνος ανασυγκροτεί το δικό του κόμμα την ΕΡΕ με νέο όνομα και κάνει ό,τι είναι δυνατόν Για να διαλυθεί ο μεγάλος προσωπικός του αντίπαλος, Η Ένωση Κέντρου. Βοηθά στη Βουλή τον Ανδρέα Παπανδρέου να αναδειχθεί πάνω από τον ηγέτη της Ενώσεως Κέντρου, ίσως γιατί δεν τον υπολογίζει ακόμα.
Το έκτο και τελευταίο μελανό του σημείο υπήρξε ο κρυφός αλλά γνωστός τοις πάσι υπόγειος πόλεμος κατά του Μητσοτάκη με αποτέλεσμα να πέσει η κυβέρνηση πέντε λεπτά πριν από την οικονομική ανάκαμψη και με όλα τα μεγάλα εθνικά μας θέματα ανοιχτά Ο Καραμανλής υπήρξε το Αρχέτυπο του εκλεκτού του Ελληνικού κατεστημένου!
Δεν βλέπω φως πουθενά!
Ο Ανδρέας Παπανδρέου έχει επιβάλλει ένα νεοπαγές ιδεώδες που έγινε Σχολή για τους νεότερους πολιτικούς. Είναι το δόγμα «η εξουσία για την εξουσία». Ο Μητσοτάκης διασταυρώθηκε για μία στιγμή με την Ιστορία, φαίνεται όμως πως δεν το πήρε είδηση κι έτσι επηρεασμένος και αυτός από τη Σχολή Παπανδρέου γλίστρησε προς το ιδεώδες της «εξουσίας για την εξουσία» και τσακίστηκε. Προς το παρόν δεν βλέπω τον πολιτικό που θα βάλει το ιδεώδες πάνω από την καριέρα του και πολύ φοβάμαι πως για πολλά χρόνια το παράδειγμα του Καραμανλή του Παπανδρέου και τον Μητσοτάκη θα επισκιάζει τον πολιτικό ορίζοντας της χώρας Ειλικρινά φως δεν βλέπω πουθενά!
Υπηρέτησα πιστά την Αριστερά
Πιστεύω ότι υπηρέτησα πιστά την Αριστερά. Με μόνη στρατηγική, που η εφαρμογή της θα οδηγούσε την Ελληνική Αριστερά – αν όχι στην εξουσία πάντως στο κέντρο της εθνικής μας ζωής και κάτω από ορισμένες συνθήκες γιατί όχι και στην εξουσία σε συνεργασία με συγγενικούς πολιτικούς σχηματισμούς. Η στρατηγική αυτή προϋποθέτει ορισμένους βασικούς στόχους: Πρώτον να παραμείνει η Αριστερά κόμμα μαζών. Δεύτερον να εκφράζει σε κάθε ιστορική συγκυρία τη δεσπόζουσα Ιδεολογία και φυσικά την πιο προοδευτική και την περισσότερο συμφέρουσα στον ελληνικό λαό και στο Ελληνικό Έθνος.
Τρίτον να μεταφέρει προοδευτικά το κέντρο βάρους για όλες τις λύσεις μέσα στη χώρα μας, αποδεσμεύοντας τον λαό μας από το ρόλο του υποτακτικού του ουραγού, του πειθήνιου οργάνου ξένων συμφερόντων.
Τέταρτον να πείσει τον ελληνικό λαό ότι η ίδια η αριστερά είναι ανεξάρτητη και πέμπτον να αποδείξει ότι είναι θεματοφύλακας της ιστορικής μας παράδοσης και ακόμα ο εμπνευστής της δημιουργικής ανανέωσης αυτής της παράδοσης ιστορικής και πολιτιστικής.
Καλύτερη Δικαίωση για τους μακροχρόνιους αγώνες της γενιάς των Ελλήνων στην οποία ανήκω και εγώ, που μπολιάστηκε με την εθνική και λαϊκή Αναγέννηση θα είναι να βρεθούν όλο και πιο πολλοί, όλο και πιο άξιοι καινούργιοι Έλληνες, νέοι, αγωνιστές, αποφασισμένοι να συνεχίσουν τις προσπάθειές μας από κει που τις αφήσαμε εμείς έως την τελική δικαίωση.
«Δεν είπα ποτέ το Καραμανλής ή τανκς»
Είναι αλήθεια πώς από τον Ιανουάριο του 1973 είχα δημόσια προτείνει λύση Καραμανλή. Αλλά το Καραμανλής ή τανκς έμεινε στην Ιστορία. Φυσικά συμφωνούσα με τη μεταβατική λύση Καραμανλή αλλά το σύνθημα «Καραμανλής ή τανκς» προέκυψε ως εξής: Έκανα τότε τις πρόβες μου μαζί με νέους τραγουδιστές τον Νταλάρα, τον Μητσιά, τη Φαραντούρη, τον Καλογιάννη για να πραγματοποιήσουμε τις περίφημες συναυλίες στο Καραϊσκάκη.
Είχαμε προγραμματίσει μετά από τις συναυλίες μας στην Αθήνα και τον Πειραιά να πάμε στην επαρχία. Τα είχαμε αναγγείλει αυτά εκείνη την ημέρα και είχα καλέσει και τους δημοσιογράφους, οι οποίοι πρώτη φορά θα με έβλεπαν έπειτα από τόσα χρόνια να διευθύνω ορχήστρα σε πρόβα. Ήταν και μεγάλη η συναισθηματική φόρτιση. Την ώρα που τελείωσα την πρόβα και ήμουν έτοιμος να δώσω την press conference και να αναγγείλω το πρόγραμμα, εκείνη τη στιγμή χτύπησε το τηλέφωνο και ήταν νομίζω ο Μολυβιάτης ή κάποιος από το Γραφείο του Καραμανλή. Μου είπε, ότι ο κύριος πρόεδρος θα σας παρακαλούσε να περιορίσετε τις συναυλίες σας μόνο στην Αθήνα.
Βέβαια απάντησα ξαναμμένος από την πρόβα και τον ενθουσιασμό του κόσμου: Πολύ άσχημα ξεκινάει η κυβέρνηση Καραμανλή. Δηλαδή μου απαγορεύει να κάνω συναυλίες; «Ναι», είπε «…το απαγορεύουμε. Υπάρχουν λόγοι που δεν πρέπει να πάτε έξω». Φυσικά και ο τρόπος που μίλησα εγώ ήταν λιγάκι άκομψος και νευρικός και στο βάθος μπορεί να είχε δίκιο ο Καραμανλής φοβούμενος τι μπορούσε να γίνει στην επαρχία.
Θα μπορούσε να γίνει προβοκάτσια, Εν πάση περιπτώση εγώ αγρίεψα και δήλωσα στους δημοσιογράφους: Αυτή τη στιγμή τηλεφώνησαν εκ μέρους του κυρίου Καραμανλή και μου απαγορεύουν να βγω έξω από την Αθήνα. Αρχίζει πολύ άσχημα τη διακυβέρνηση της χώρας με απαγορεύσεις και μπορεί αυτή τη στιγμή να είμαστε σε πολύ άσχημη κατάσταση και να έχουμε από τη μία τον Καραμανλή και από την άλλη τα τανκς αλλά όμως δεν δικαιούται να αρχίζει με απαγορεύσεις!
Την άλλη μέρα ή «Βραδυνή» είχε τίτλο «Καραμανλής ή τανκς»! Να το διαψεύσω αυτό; Να πω ότι δεν είναι δικό μου; Αφού κατά βάση συμφωνούσα διότι εγώ είχα προτείνει τη λύση Καραμανλή. Δεν ήταν όμως αυτό το σύνθημα μου. Επιπλέον ο Καραμανλής είχε πάντοτε δέος απέναντι μου με έβλεπε λίγο όπως ο διάβολος το λιβάνι…
Κι έτσι στήριξα τη Νέα Δημοκρατία
Σύμφωνα με τους προβληματισμούς μου η τροπή των πολιτικών πραγμάτων στην ιστορική συγκυρία του 1989 ήταν μονόδρομος. Είχε προηγηθεί η συνένωση των αριστερών προοδευτικών Δυνάμεων υπό το σχήμα του συνασπισμού και το ΠΑΣΟΚ έχασε την εξουσία κάτω από το βάρος των σκανδάλων και του «Αυριανής». Ενώ φαινόταν να έχει αποκατασταθεί η εθνική ομοψυχία μέσα από την συγκυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Τζαννετάκη, οι προδιαγραφές που όφειλαν να παρακολουθούν τη μακρά παραμονή της κυβέρνησης αυτής στην εξουσία, αναιρέθηκαν με επακόλουθο την προκήρυξη νέων εκλογών.
Εμένα ουσιαστικά με ενδιέφερε να παραμείνει αυτή η διάταξη δυνάμεων, να συνεχίσει η συγκυβέρνηση και για αυτό θεωρούσα ότι ήταν λάθος οι εκλογές του Νοεμβρίου και το εξέφραζα προς όλες τις κατευθύνσεις με κάθε τρόπο. Εφόσον όμως αποφασίστηκαν τουλάχιστον έπρεπε να διατηρηθεί το πνεύμα της συγκυβέρνησης των δύο βασικών πρωταγωνιστών της κυβέρνησης Τζαννετάκη που είχαν στόχο την κάθαρση. Αυτό το διευκόλυνε το σύνθημα του Μητσοτάκη «Εθνική Συμφιλίωση» Και ενώ εγώ απλώς έγραφα άρθρα, οι ηγέτες του Συνασπισμού κυβέρνησαν μαζί του. Συγκυβέρνησαν, συνυπήρξαν, έγραψαν Ιστορία μαζί, εν πάση περιπτώση.
Ο Μητσοτάκης με κάλεσε και πήγα στον Επιτάφιο στην Κρήτη. Συμβολικά είπα: πηγαίνουμε από τον Επιτάφιο στην Ανάσταση, εννοώντας ότι μετά από αυτό θα τελειώσει ο Αυριανισμος, που ήταν το καινούργιο άλγος της κοινωνικής ζωής. Ήταν πολύ βαθύτερες οι διαφορές μου με την πολιτική την οποία εφάρμοζε τότε το αλαζονικό ΠΑΣΟΚ της πρώτης περιόδου. Στις εκλογές του Νοεμβρίου πίστεψα ότι θα έπρεπε να στηριχθεί η Νέα Δημοκρατία πάση θυσία, διότι εκείνη τη στιγμή ήταν ο κυρίαρχος αντιαυριανιστικός πόλος.
«Δεν περισσεύει καρέκλα για σένα»
Δεν έβλεπα πώς ο Συνασπισμός θα μπορούσε να καταστεί τέτοιος πόλος. Μέχρι την επικύρωση της εκλογικής συνεργασίας μου με τη Νέα Δημοκρατία παρέμεινα ανένταχτος προσβλέποντας στη στράτευσή μου στο Συνασπισμό της Αριστεράς. Στη φάση αυτή είχε γίνει πρόταση από ανθρώπους του Συνασπισμού να αποδεχτώ συνεργασία. Οπότε σε επίσκεψη, που μου έκανε ο Μάκης Τρικούκης αποφάσισα να του προτείνω να πάρω μέρος στους συνδυασμούς του Συνασπισμού.
Λίγο πιο πριν με είχαν επισκεφτεί στελέχη της Αριστεράς: «Έγινε ο Συνασπισμός Μίκη, αλλά μοίρασαν τις καρέκλες δεν περισσεύει καμία για σένα και δεν μπορείς ούτε απέξω να περάσεις»! Πράγματι όσο κι αν φαίνεται ακατανόητο η ηγεσία του Συνασπισμού απέρριψε την πρότασή μου για εκλογική συνεργασία κι έτσι η εκλογική συνεργασία μου με τη Νέα Δημοκρατία κατέστη υποχρεωτική. Νομίζω ότι συνέβαλε στο να αυξηθεί οριακά ο αριθμός των εδρών της στις εκλογές του Νοεμβρίου χωρίς να εξασφαλιστεί όμως η επιθυμητή πλειοψηφία.
Ο Μίκης Θεοδωράκης ταξιδεύει πια στο επέκεινα, συνομιλεί με την Ιστορία και μας έχει αφήσει ένα Άξιον Εστί, ένα Κάντο Χενεράλ, έναν Επιτάφιο για να συνομιλούμε κι εμείς μαζί του. Είχε πει κάποτε:
«Εάν υπήρχε επιτύμβιο επίγραμμα —κατά το αισχύλειο— που θα επιθυμούσα να χαραχτεί στον τάφο μου, θα ήταν: «Πολέμησε τον Δεκέμβρη».
Διαβάστε επίσης
Μίκης Θεoδωράκης: Οι στιγμές της θρυλικής ζωής και της τεράστιας μουσικής πορείας του (pics-vids)
Τώρα σιωπή! Έφυγε ο Μίκης Θεοδωράκης
Μίκης Θεοδωράκης: Η Μακεδονία είναι, ήταν και θα είναι ελληνική