Μίκης Θεοδωράκης: Ομολογία ψυχής από τον αείμνηστο συνθέτη – «Είμαι παιδί της Εκκλησίας – Η Βυζαντινή μουσική είναι ογκόλιθος της τέχνης»
O Μίκης Θεοδωράκης σε συνέντευξη του από το 2006 χαρακτήρισε τον εαυτό του ως «παιδί της Εκκλησίας» και μίλησε για το μεγαλείο της Βυζαντινής Μουσικής που επηρέασε και το έργο του.
«Υπάρχει ένα τραγούδι που κλείνετε μέσα σας, από τα τραγούδια σας, που να είναι η μυσταγωγία σας, το απαύγασμα; Υπάρχει ένα τραγούδι που σας δονεί περισσότερο;»
«Δεν θα πω για δικό μου τραγούδι, άλλα εγώ είμαι παιδί της Εκκλησίας. Είμαι παιδί που γεννήθηκε με τη Βυζαντινή μουσική. Και γι’ αυτό ακριβώς στη τρίτη μου συμφωνία έβαλα και τους τρεις ύμνους – το «Αι γενεαί πάσαι» και λοιπά. Άλλα φυσικά, ο ογκόλιθος πάνω στον οποίο πάτησα σαν άνθρωπος και σαν μουσικός, είναι το «Τη Υπερμάχω». Εκεί αρχίζουν και σταματάνε όλα στη μουσική νομίζω».
Τάδε έφη ο τεράστιος και αείμνηστος πλέον μουσουργός Μίκης Θεοδωράκης, σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στην εκπομπή του ΚΡΗΤΗ TV, «Αντιθέσεις», το 2006. Ένας μουσικοσυνθέτης παγκόσμιου βεληνεκούς όπως ο Μίκης, από τη νεαρή του ηλικία διέθετε το καλλιτεχνικό άλλα και το πνευματικό αισθητήριο για να εντοπίσει αμέσως το μεγαλείο της Βυζαντινής μουσικής.
Αρκετές δεκαετίες αργότερα από τη χρησιμοποίηση των Βυζαντινών ύμνων από τον Μίκη, η Βυζαντινή μουσική-ψαλτική τέχνη αναδείχθηκε μνημείο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας με τη «σφραγίδα» της UNESCO, το 2019. Τόσο μπροστά έβλεπε αυτός ο ανεπανάληπτος συνθέτης.
Και είναι σημαντικό να προσέξουμε την απάντηση του Μίκη ότι έχει πατήσει στον ογκόλιθο της Βυζαντινής μουσικής σαν μουσικός αλλά ΚΑΙ σαν άνθρωπος. Δίνοντας έτσι να καταλάβουμε πως είχε εντρυφήσει στο πολυδιάστατο πνεύμα αυτής της βιωματική μουσικής, που δεν περιορίζεται μονάχα στην τέρψη των αυτιών (όπως τα άλλα είδη), αλλά και στην πνευματική αλλοίωση της καρδιάς και την επαφή της ψυχής με το Θείο.
Η Βυζαντινή μουσική καταφέρνει να ενσωματώσει μέσα στο σύστημα οκτωηχίας και τους πλήρεις Θείας χάριτος υμνογράφους της, το Θεϊκό με το ανθρώπινο, το επίγειο με το επουράνιο, το πρόσκαιρο με το αιώνιο, το φθαρτό με το άφθαρτο, άλλα και το παρόν με το ανεκτίμητο παρελθόν. Διότι είναι άρρηκτος συνδετικός κρίκος που ενώνει τους σημερινούς Έλληνες με τους Βυζαντινούς προγόνους μας και την ένδοξη ιστορία τους.
Πως λοιπόν να μην ξεπηδήσει μεγαλείο μέσα από ένα τέτοιο μουσικοπνευματικό όχημα που κουβαλά πίσω του μια τέτοια κληρονομιά αιώνων; Το μόνο που χρειαζόταν για να μεταδοθεί και στο ευρύτερο κοινό η υπεραξία της Βυζαντινής μουσικής, ήταν το ταλέντο και η οξύνοια ενός συνθέτη με διορατική ματιά, άλλα χωρίς παρωπίδες. Και τέτοιος ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης.
Ένας μουσικοσυνθέτης που όπως είχε δηλώσει «ήταν παιδί της Εκκλησίας», και έτσι γαλουχήθηκε στο πνεύμα της Βυζαντινής μουσικής, αναγνωρίζοντας την πολύτιμη προσφορά της στην ψυχή, στον λαό, την τέχνη, τον πολιτισμό. Έμαθε από πρώτο χέρι, πως η ψαλτική τέχνη έχει ως στόχο τη συμμετοχή του λαού στη δοξολογία του Θεού, άρα προάγει όσο καμία άλλη μουσική το πνεύμα ενότητας και αδελφοσύνης. Πνευματικά αδέλφια που μοιράζονται κοινό Πατέρα και κοινωνούν το Σώμα και το Αίμα του Χριστού.
Οι ήχοι της μουσικής, η έκταση τους, οι στίχοι που συγχρόνως κατηχούν, δοξολογούν και εμπνέουν, τα γυρίσματα που παντρεύουν την Ανατολή με τη Δύση, τα συγκινητικά νοήματα που έχουν πάντα ως επίκεντρο τον Θεό. Οι ψαλμοί ζωντανεύουν στις ανθρώπινες καρδιές το μήνυμα του Θεανθρώπου, μας εξανθρωπίζουν, μας ημερεύουν, μας προσανατολίζουν και μας συγκινούν. Πώς και με ποιο τρόπο να υπάρξει ανώτερη προσφορά στην τέχνη;
Μόνο στο ευλογημένο κλίμα της Εκκλησίας θα μπορούσε να γεννηθεί και να μεγαλώσει σε μια μακρά πορεία αιώνων, ένα τέτοιο μουσικό οικοδόμημα που ξεπερνάει τα όρια της κοσμικής μουσικής και απλώνεται ως τη συχνότητα που εκπέμπει ο Θεός. Εκεί υπάρχει η πεμπτουσία της αγάπης, από εκεί πηγάζουν όλες οι αρετές, εκεί αλλοιώνονται οι ψυχές από την παρουσία του Αγίου Πνεύματος και οι καλλιτεχνικές ευαισθησίες μετουσιώνονται σε ύμνους άφταστους σε τελειότητα.
Και οι υπέροχες μουσικές δημιουργίες του Μίκη Θεοδωράκη, αυτά που εμπνέει η Βυζαντινή μουσική υπηρετούσαν με τον τρόπο τους. Την επαφή με τον Θεό μέσα από νότες, μελοποιώντας ύμνους της Εκκλησίας. Την αδελφοσύνη του λαού. Το διαρκές πολιτισμικό μπόλιασμα με τις ιερές ρίζες των προγόνων μας. Την επανάσταση που ξεκινά από την αλλαγή του ίδιου μας του εαυτού. Είναι κάτι παραπάνω από φανερό, το ίχνος του «ογκόλιθου» (όπως χαρακτηρίζει τους Βυζαντινούς ύμνους) στη καλλιτεχνική πορεία του.
Πολλοί προσπάθησαν να «ταμπελοποιήσουν» το έργο και τη ζωή του μεγάλου Μίκη Θεοδωράκη ανάλογα με τη προπαγάνδα της ιδεολογίας που υπηρετούν. Όμως, να που υπάρχουν οπτικοακουστικά ντοκουμέντα που διαλύουν κάθε ψευδο – αφήγημα. Κανείς δεν ερμηνεύει τον Μίκη, καλύτερα από τον ίδιο τον Μίκη.
Και σε αυτήν τη συνέντευξη ο αείμνηστος μουσουργός έκανε μια σπάνια κατάθεση ψυχής. Έπλεξε το εγκώμιο της Βυζαντινής μουσικής, υποδεικνύοντας την ως κύρια επιρροή του. Αναγνώρισε τη τεράστια προσφορά της στο παγκόσμιο καλλιτεχνικό στερέωμα και είπε πως όλα αρχίζουν και σταματούν στο «Τη Υπερμάχω». Παραδέχθηκε ότι είναι παιδί της Εκκλησίας. Και παιδί της εκκλησίας ονομάζεται ο Χριστιανός. Δεν ξεχώρισε στα λόγια του την Εκκλησία από τη Βυζαντινή μουσική, άλλα αντιθέτως παρουσίασε με τον τρόπο του τον άρρηκτο δεσμό τους.
Ομολόγησε πως τα βήματα της ζωής του φωτίστηκαν από μια τέχνη που πηγάζει από τα σπλάχνα του Εκκλησιαστικού βίου. Και τον επηρέασαν άμεσα σαν καλλιτέχνη άλλα πρώτα και πάνω απ’ όλα, σαν άνθρωπο.
Δείτε τη συγκινητική ομολογία ψυχής από το 54:35 έως 55:18 του βίντεο:
για άμεση κι έγκυρη ενημέρωση.
