Ωνιομανία: H άγνωστη ψυχική ασθένεια και οι καταστροφικές συνέπειές της

Ωνιομανία: Είναι γεγονός, πως όλες οι ανεπτυγμένες οικονομικά κοινωνίες, μαστίζονται από τη «λαίλαπα» η οποία ονομάζεται: υπέρ-καταναλωτισμός. Αυτή η κοινωνική «ωρολογιακή βόμβα» έχει ασφαλώς έναν αριθμό από καταστροφικά αποτελέσματα, τα οποία επεκτείνονται σε πολλούς και διάφορους τομείς (οικονομικούς, περιβαλλοντικούς, πολιτικούς). Και μάλιστα είναι μία «βόμβα» η οποία ανατινάσσεται συνεχώς και ακαταπαύστως στα θεμέλια της κοινωνίας.

Ο υπερκαταναλωτισμός, άρχισε να «ανθεί» κυρίως από τις αρχές του 20ου αιώνα σε όλα τα ανεπτυγμένα κράτη. Όμως η εκτίναξη αυτού του φαινομένου, ξεκίνησε να συμβαίνει μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου και έφτασε έως τις μέρες μας, όπου η κατάσταση έχει πλέον ξεφύγει πέρα από κάθε όριο φαντασίας. Οι συνέπειες της υπερκατανάλωσης, (οι οποίες άρχισαν να εμφανίζονται εδώ και δεκαετίες)  είναι πολυάριθμες και άκρως ανησυχητικές.

Υπερκαταναλωτισμός και… κοροναϊός

Αξίζει να αναλογιστούμε πως, ακόμα και η αιτία της εμφάνισης του κοροναϊού στην Κίνα, έχει άμεση σχέση με το θέμα της υπερκατανάλωσης. Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα ,ιατρικές έρευνες έδειξαν πως ο ιός μεταδόθηκε για πρώτη φορά σε άνθρωπο πιθανότατα από κάποια σούπα που περιείχε κάποιο είδος νυχτερίδας (!).

Η καταστροφική  -όπως φαίνεται – πορεία του συγκεκριμένου ιού γεννήθηκε σε μία κοινωνία όπου επικρατεί  ο ξέφρενος καταναλωτισμός. Μία κοινωνία στην οποία λειτουργεί ένα πλήθος παράνομων αγορών, όπου ουσιαστικά δεν γίνεται κανένας  σοβαρός υγειονομικός έλεγχος. Η προστασία των άγριων ζώων και τα δικαιώματα των ζώων γενικότερα στην Κίνα, είναι κάτι σχεδόν άγνωστο σαν έννοια.

Έχουμε να κάνουμε με μία γαστρονομική κουλτούρα, η οποία ορίζει πως τα πάντα τρώγονται και τα πάντα θυσιάζονται προς  τέρψιν της γαστέρας και του ουρανίσκου του καταναλωτή. Ασφαλώς και η κατάσταση που επικρατεί στις δυτικές χώρες όσον αφορά την υπερκατανάλωση, δεν είναι καθόλου καλύτερη, αλλά και μάλλον χειρότερη.

Αγοράζω για να ζω ή για να αγοράζω; 

Η τάση προς κατανάλωση αγαθών, αδιαμφισβήτητα υπάρχει έμφυτη μέσα μας, ριζωμένη στην ίδια την ανθρώπινη φύση. Προέρχεται από το ένστικτο επιβίωσης του ανθρώπου, το οποίο τον καλεί να ανταποκριθεί απέναντι στις βασικές του ανάγκες όπως η δίψα, η πείνα, η στέγαση, ο ρουχισμός, η βελτίωση της ποιότητας ζωής κ.α.

Όμως, πότε μπορούμε να θεωρήσουμε πως αυτή η τάση προς κατανάλωση κινείται σε φυσιολογικά πλαίσια και πότε μπορούμε να πούμε πως φτάνει στα επίπεδα μιας καταστροφικής ψυχικής πάθησης;

Για να εξηγηθεί  το φαινόμενο της καταναλωτικής μανίας στη ρίζα του, θα πρέπει πρώτα να εστιάσουμε στον ίδιο τον άνθρωπο και τον ψυχισμό του, δηλαδή να επικεντρωθούμε στη μονάδα και να μην καταφύγουμε σε σκληρές και άκαμπτες θεωρίες που ασχολούνται με τη ψυχολογία των μαζών. Άλλωστε, οι δυσλειτουργικές μάζες αποτελούνται από πάσχουσες μονάδες.

Είναι αλήθεια πως ο καπιταλισμός τρέφεται από την υπερκατανάλωση και ταυτόχρονα την τροφοδοτεί. Όμως ο καπιταλισμός δεν θα μπορούσε από μόνος του να πυροδοτήσει αυτόν τον φαύλο κύκλο και να αποδώσει καρπούς, αν δεν έβρισκε στη κοινωνία ανθρώπους με αδειανές ψυχές, που λειτουργούν και συμπεριφέρονται ως κενά δοχεία.

Ωνιομανία, μία επικίνδυνη ψυχική διαταραχή

Το κλασσικό μοντέλο ενός υπερκαταναλωτή, είναι ένας άνθρωπος ο οποίος νιώθει συνεχώς μια εσωτερική επιτακτική ανάγκη να αποκτά όλο και περισσότερα – όλο και καλύτερα αγαθά κάθε είδους. Τα αγαθά αυτά, πολλές φορές είναι από μερικώς χρήσιμα, έως εντελώς άχρηστα. Η ανάγκη του αυτή, λειτουργεί μέσα του σε μόνιμη βάση και πολλές φορές, φτάνει σε επίπεδα εμμονής. Η απόκτηση ενός νέου αγαθού λειτουργεί μέσα στον ψυχισμό του, σαν ένα «αντικαταθλιπτικό  χάπι», προσφέροντας ένα είδος «παρηγοριάς» και ψυχικής «ανακούφισης». Αυτή η ψυχαναγκαστική λειτουργία, θα πρέπει να εξυπηρετηθεί με κάθε δυνατό τρόπο, ακόμα και αν οι οικονομικές δυνατότητες του συγκεκριμένου ανθρώπου δεν του επιτρέπουν μια τέτοια αγορά.

Η ωνιομανία, (από το αρχαιοελληνικό ὤνιο, που σημαίνει: εμπόρευμα, ψώνιο) είναι ένας δόκιμος όρος της επιστήμης της ψυχολογίας, ο οποίος χρησιμοποιείται για να περιγράψει αυτήν την ψυχαναγκαστική διαταραχή. Έχει αξία να συνειδητοποιήσουμε πως, η αγοραστική μανία θεωρείται και είναι μια πραγματική ψυχική πάθηση και όχι απλά μια αφηρημένη κοινωνική δυσλειτουργία.

Η αυτοκριτική είναι πάντα απαραίτητη 

Ας μη βιαστούμε όμως να θεωρήσουμε πως όλοι εμείς απέχουμε παρασάγγας από μία τέτοια κοινωνική συμπεριφορά. Εάν επιχειρήσουμε να κάνουμε μια ειλικρινή αυτοκριτική σχετικά με τον τρόπο ζωής μας, είναι σίγουρο πως οι περισσότεροι από εμάς, θα ανακαλύψουμε από λίγα έως αρκετά στοιχεία που παραπέμπουν σε τάσεις αγοραστικής μανίας.

Στο θέμα της αγοραστικής  μανίας, η επιστήμη της ψυχολογίας αλλά και η Ορθόδοξη Χριστιανική διδασκαλία συμφωνούν απόλυτα ως προς το ποια είναι τα βαθύτερα αίτια αυτής της ψυχοπαθολογικής συμπεριφοράς. Η αιτία κρύβεται στην κενότητα και τη φτωχή καλλιέργεια της ψυχής. Ουσιαστικά, η καταναλωτική μανία αποτελεί ένα ακόμα επιζήμιο πάθος με καταστροφικές συνέπειες στον ψυχισμό του ανθρώπου.

Γιατί πάθος; Διότι, πάθος είναι κάθε είδος εθιστικής σκέψης ή πράξης, που μας «αναγκάζει» να την επαναλαμβάνουμε ξανά και ξανά για να νιώσουμε κάποιο είδος ευχαρίστησης. Η εξάρτηση από το πάθος, μας τοποθετεί σε ένα είδος ψυχικής αιχμαλωσίας, αφού μειώνει ή και εκμηδενίζει, την πραγματική ελευθερία της ψυχής μας.

Ωνιομανία – Τα βαθύτερα αίτια και οι συνέπειες 

Η ωνιομανία λοιπόν, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια παράλογη προσπάθεια του ανθρώπου να καλύψει, να ξεπεράσει ή να «ξεγελάσει», μια σειρά από αρνητικά συναισθήματα ή τραύματα που βρίσκονται μέσα στην ψυχή του. Συναισθήματα όπως η μοναξιά, ο θυμός, η θλίψη, το αίσθημα κατωτερότητας, αποτελούν το υπόβαθρο το οποίο πυροδοτεί την ανάγκη για αγορές και κατανάλωση. Η κατανάλωση αυτή, προσφέρει μια προσωρινή ανακούφιση, η οποία διαρκεί για ελάχιστο χρονικό διάστημα. Μετά από λίγο, αυτός ο φαύλος κύκλος ξεκινά και πάλι.

Ο ωνιομανής, δεν επιθυμεί να θεραπεύσει τα συναισθήματα αυτά, που τον βαραίνουν, με κάποιον πραγματικά ριζοσπαστικό και αποτελεσματικό τρόπο. Δεν έχει καμία διάθεση να στρέψει το βλέμμα του προς τα ενδότερα στρώματα της ψυχής του, να αναγνωρίσει τα πάθη του και να αποτινάξει από μέσα του τα ψυχικά του βάρη.

Ένα καινούργιο υλικό αγαθό είναι πάντοτε βολικό για τη ματαιοδοξία μας, διότι δεν έχει απαιτήσεις από εμάς, όπως θα είχε ένας άνθρωπος. Δεν μας προδίδει, δεν μας στεναχωρεί, δεν χρειάζεται να φέρουμε σε δοκιμασία και σε βάσανο τη συμπεριφορά μας και τις σκέψεις μας, απέναντί του. Δεν μας παρουσιάζει καμία πρόκληση ή προϋπόθεση, για να συνυπάρξουμε αρμονικά μαζί του. Απλά το αγοράζουμε και γίνεται δικό μας.

Το καταναλωτικό σύνδρομο έχει την ιδιότητα να μοιάζει αρκετά αθώο, αλλά ουσιαστικά δεν διαφέρει σε τίποτα από άλλες μορφές σοβαρών εξαρτήσεων όπως είναι το τσιγάρο, το αλκοόλ, ο τζόγος κ.α. Είναι επιστημονικά διαπιστωμένο, πως συνδέεται στενά με φαινόμενα όπως: κρίσεις πανικού, αγχώδη συμπεριφορά και αδυναμία ελέγχου των παρορμήσεων.

Παρόλα αυτά, σίγουρα δεν θα ήταν λογικό να ισχυριστούμε πως οποιαδήποτε μορφή καταναλωτικής συμπεριφοράς, είναι προβληματική. Η λεγόμενη «αγοραθεραπεία», (shopping therapy) όταν λειτουργεί σε πλαίσια μη ψυχαναγκασμού, είναι απολύτως θεμιτή. Το αλάνθαστο κριτήριο είναι, το να γινόμαστε εμείς κύριοι των αγορών μας και όχι οι αγορές μας κύριοι του εαυτού μας. Θα πρέπει να συνηθίσουμε να αναρωτιόμαστε συχνά, για το αν χρειαζόμαστε πραγματικά, κάτι που επιθυμούμε να αγοράσουμε.

Άλλος ένας βασικός λόγος της καταναλωτικής μανίας, είναι η τάση μας να αναβαθμίσουμε το κοινωνικό μας status. Κυριαρχεί το σκεπτικό πως τα ακριβά ρούχα, παπούτσια, κοσμήματα, ένα κινητό τελευταίας τεχνολογίας ή ένα ακριβό σπίτι, θα βελτιώσει την εικόνα μας στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Αναμφίβολα ,η ματαιοδοξία και η ρηχή σκέψη, κρύβεται μέσα και σε αυτή τη προσέγγιση.

Μήπως σιγά σιγά γινόμαστε και εμείς ο ίδιοι, προϊόντα προς κατανάλωση;

Το πιο ανησυχητικό γεγονός είναι δε, πως ειδικά στις τελευταίες δύο δεκαετίες, ο υπερκαταναλωτισμός  έχει περάσει σε μια νέα, πολύ επικίνδυνη φάση. Παρατηρούμε πως, εκτός από την αλόγιστη και ανεξέλεγκτη κατανάλωση υλικών αγαθών, η διάβρωση στον ψυχισμό των ανθρώπων έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και οι ίδιοι σταδιακά μετατρέπονται οικειοθελώς, σε έμψυχα  «προϊόντα»  που προσφέρονται προς «πώληση» και «κατανάλωση».

Οι ψηφιακές πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν τις  νέες παγκόσμιες «βιτρίνες», όπου οι άνθρωποι αρέσκονται να πλασάρονται ως εμπορεύματα, να διαφημίζονται και τελικώς να «πωλούνται» με το αντίτιμο να είναι μερικές «ενέσεις» ανούσιας χαράς και ματαιοδοξίας. Τα «likes», o αριθμός των «views» ή το πλήθος των «friends» ,είναι τα νέα παγκόσμια «νομίσματα» που αγοράζουν την (φαινομενική) ευδαιμονία μας και βυθίζουν σε ολοένα και βαθύτερο λήθαργο τις φωνές των συνειδήσεών μας.

Η λύση απέναντι στο αδιέξοδο της καταναλωτικής μανίας

Σε μία κοινωνία όπου δυστυχώς πλέον επικρατεί το «καταναλώνω, άρα υπάρχω», εμείς οφείλουμε να αντιτάξουμε το πασίγνωστο αλλά τόσο παραμελημένο: «σκέφτομαι, άρα υπάρχω». Μία γνήσια και βαθιά αυτοκριτική, είναι το πρώτο βήμα για τη διαμόρφωση ενός ορθού τρόπου σκέψης.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, μας μεταμορφώνει σε παθητικούς δέκτες και σκοτώνει αργά και σταθερά μέσα στις ψυχές μας, κάθε διάθεση για προσωπική δημιουργία ή παραγωγή αγαθών κάθε είδους. Ας επιστρέψουμε λοιπόν ξανά, σε αυτές τις σημαντικές αξίες. Γιατί, τα δανεικά δημιουργήματα, προσφέρουν μονάχα δανεική ευτυχία.