Ο μακαριστός και τόσο χαριτωμένος Γέροντας, π. Αθανάσιος Μυτιληναίος εξηγούσε με απλό, άλλα συνάμα βαθύ λόγο τη θεολογία του Σταυρού, δηλαδή του κορυφαίου συμβόλου θυσίας και αγιασμού. Του απόλυτου μέσου σωτηρίας και συμφιλίωσης με τον Θεό.
«…Το κέντρον του Ευαγγελίου είναι ο Σταυρός του Χριστού. Είναι το κέντρον της πνευματικής ζωής, ο Τίμιος Σταυρός. Το κέντρον, το υπογραμμίζω και το ξαναλέγω, της πνευματικής ζωής. Εάν δεν βάλεις στη ζωή σου ως κέντρον τον Τίμιον Σταυρόν, είναι αδύνατον να κατανοήσεις και πολύ περισσότερο να βιώσεις την πνευματική ζωή. Αυτά που εμείς –επιτρέψατέ μου- όπως ζούμε πνευματική ζωή, επιτρέψατέ μου, πασαλείμματα είναι. Δεν αποτελούν πραγματικά την πνευματική ζωή. Γιατί απλούστατα πολλές φορές απ’ όλα αυτά λείπει η έννοια του Σταυρού. Αν αφαιρεθεί ο Σταυρός ή το περί Σταυρού κήρυγμα, τότε δεν έχομε σωτηρία…», έλεγε ο Γέροντας.
Αρκετές αιρέσεις που δρουν στις μέρες μας και ζητούν να παρασύρουν τον κόσμο στην πλάνη (όπως πχ. είναι οι ψευδομάρτυρες του Ιεχωβά), δείχνουν περιφρόνηση και απέχθεια προς τον Τίμιο και ζωοποιό Σταυρό. Τον θεωρούν ως μισητό όργανο βασανισμού και μάλιστα αντιμετωπίζουν ως «ειδωλολατρία» την προσκύνηση του Σταυρού.
Όμως ο μέγας απόστολος των Εθνών Παύλος, ο κατ’ εξοχήν θεολόγος του Σταυρού, στις θεόπνευστες επιστολές του συντρίβει αυτές τις κακοδοξίες. Γράφει ότι ο Σταυρός του Χριστού είναι γι’ αυτόν καύχηση. «Εμοί δε μη γένοιτο καυχάσθαι ει μη εν τω σταυρώ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού» (Γαλ.6,13), διότι «ο λόγος γαρ ο του σταυρού τοις μεν απολλυμένοις μωρία εστί τοις δε σωζομένοις ημίν δύναμις Θεού εστι» (Α΄ Κορ.1,17).
Η αναγνώριση του σωτηριολογικού νοήματος του Σταυρού όχι μόνο επιβάλλεται θεολογικά, άλλα αποτελεί και «κέντρο της πνευματικής ζωής» και προϋπόθεση σωτηρίας.
«…Δια του Σταυρού, αγαπητοί μου, επανερχόμεθα εις τον απωλεσθέντα Παράδεισον· που είναι το σύμβολον της αρνήσεως του κόσμου, γιατί ο κόσμος εσταύρωσε τον Χριστόν. Κι εμείς λοιπόν, αν αποδεχόμεθα τον Σταυρόν, ουσιαστικά μένομε στην άρνηση του κόσμου…», έλεγε ο π. Αθανάσιος.
«Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν, καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθείτω μοι», είπε ο Χριστός. Παρουσιάζει τον Σταυρό ως μέσο αυταπάρνησης και θυσίας και πνευματικού αγώνα. Όποιος απαρνείται τον εαυτό του, απαρνείται και τον κόσμο. Όχι όμως ότι δεν αγαπά τους ανθρώπους (το αντίθετο), άλλα λέγοντας ο π. Αθανάσιος τη λέξη «κόσμο», εννοεί το κοσμικό φρόνημα που σταύρωσε και συνεχίζει να σταυρώνει τον Χριστό, κάθε κακία και αλαζονεία που υπάρχει στο κοσμικό πνεύμα που βρίσκεται μακράν των εντολών του Θεού.
«Δέντρο της Ζωής»
Ο Γέροντας Αθανάσιος αποκαλεί τον Σταυρό και «δέντρο της Ζωής». Ένα δέντρο που υπήρχε στον Παράδεισο, άλλα οι πρωτόπλαστοι δεν γνώρισαν ποτέ τους καρπούς του, αφού ο Θεός τους εξεδίωξε από τον Παράδεισο λόγω της ανυπακοής τους. Και σημειώνει ο Γέροντας: Ο Θεός «…επεφύλαξε τον καρπόν του δένδρου της ζωής για αργότερα.
Και ποιο είναι το δένδρον της ζωής; Είναι, αγαπητοί μου, ο Ιησούς Χριστός. Ή, αν θέλετε, είναι ο Σταυρός. Και όπως εκεί εκρέμοντο οι καρποί του δένδρου της ζωής, έτσι εδώ κρεμάται ο Χριστός. Εάν λοιπόν τώρα φάμε τον καρπόν εκείνου του δένδρου και παίρνομε εντολή, εάν δεν δοκιμάσομε από τον καρπόν αυτόν του δένδρου της ζωής, αμαρτάνομε. Είναι το αντίθετο από ό,τι ήταν τότε. Δηλαδή τι είναι ο καρπός; Το σώμα και το αίμα του Χριστού. Και με αυτό έχομε την ζωήν, την αιώνιον ζωήν».
Ένας υπέροχος παραλληλισμός. Το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, η Θεία Κοινωνία είναι ο καρπός του δέντρου της ζωής, και χαρίζει ζωή αιώνια. Γι’ αυτό και ο Σταυρός αποκαλείται και ως «το ξύλο της Ζωής». Ο Αδάμ και η Εύα παράκουσαν και έφαγαν καρπό από το δέντρο της γνώσεως του καλού και του κακού, και κληρονόμησαν φθορά και θάνατο. Στον Σταυρό του Χριστού, το δέντρο της ζωής, συμβαίνει το αντίθετο. Όποιος δεν γεύεται τους πνευματικούς καρπούς του, κληρονομεί θάνατο αιώνιο.
Γιατί όπως λέει ο π. Αθανάσιος, ο Σταυρός είναι «το κλειδί της επανεισόδου μας εις την Βασιλείαν του Θεού. Έτσι ξαναγυρίζομε πίσω εις την Βασιλείαν του Θεού. Αλλά η Βασιλεία του Θεού είναι πολύ καλυτέρα και πολύ ευτυχεστέρα απ΄ ό,τι ήτο ο αρχαίος Παράδεισος (σ.σ. των πρωτοπλάστων)».
«Καύχημα για τον Σταυρό του Χριστού»
«…Κλήθηκες, αγαπητέ μου, σε ένα διπλωματικό τραπέζι, που είναι…, ε, όποιοι είναι εκεί; -αυτοί, βέβαια, άλλοι πιστεύουν, άλλοι δεν πιστεύουν-, εσύ να κάνεις τον σταυρό σου κι έτσι να αρχίζεις να τρως. Επήγες στο εστιατόριο; Ποιος κάνει τον σταυρό του στο εστιατόριο; Αλλά γιατί; Την ευεργεσία τη δεχόμεθα, δηλαδή το φαγητό, την ομολογία την αρνούμεθα. Αυτό δεν είναι ασυνεπές, ανακόλουθον; Τι θα κάνομε; Θα κάνομε τον σταυρό μας. Και θα πούμε και την ευχή. Το «Πάτερ ἡμῶν» φερ’ ειπείν, αν πήγαμε μεσημέρι. Έτσι λέγει ο άγιος Κύριλλος, ότι πρέπει να μην ντρεπόμεθα τον Τίμιον Σταυρόν, αλλά πρέπει δια του Τιμίου Σταυρού να ομολογούμε τον Χριστόν…»
«…Σήμερα, όπως σας είπα, πολλοί δυστυχώς, αρνούνται τον σταυρόν, γιατί αρνούνται τον Χριστόν. Έτσι η ομολογία μας και το καύχημά μας για τον Σταυρό του Χριστού, μας βάζει χρονικά στην εποχή του Παύλου και των πρωτομαρτύρων. Έκφρασις αυτής της δόξης και της καυχήσεως είναι το σημείον του σταυρού σωστά. Κάποιος προηγουμένως ήρθε εδώ και κοινώνησε, ένας κύριος, καρικατούρα σταυρού… Αγαπητοί μου, σωστά θα κάνομε τον σταυρό μας, σωστά. Ακούσατε; Σωστά. Έγινε καρικατούρα. Και γίνεται έτσι, πάντα κάπου να περικρύψουμε ότι εκάναμε τον σταυρό μας. Έτσι λοιπόν θα κάνουμε το σημείον του σταυρού ἐν παντί τόπῳ και χρόνῳ, μπροστά στα μάτια και των πιστών και των απίστων…».
Τα αποσπάσματα προέρχονται από απομαγνητοφωνημένη ομιλία του μακαριστού γέροντος που εκφωνήθηκε στην Ιερά Μονή Κομνηνείου Στομίου Λαρίσης στις 10-9-2000.