Ιατρική και λογοτεχνία…ειδική παθολογία και ποίηση μαζί με έντονο πολιτικό χρώμα…Αν όλοι αυτοί οι συνδυασμοί φαίνονται αταίριαστοι, παρόλα αυτά μπορούν να συνδυαστούν με ένα όνομα…Κωνσταντίνος Μούσσας.
Μια ιδιαίτερη και άκρως ενδιαφέρουσα περίπτωση σκεπτόμενου ανθρώπου, που μας έκανε τη χαρά και την τιμή, να μας αφιερώσει λίγο από τον περιορισμένο ελεύθερο χρόνο του και να κάνουμε μια μοναδική κουβέντα στο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου, στον Πειραιά.
Αφορμή της συνάντησης αυτής, ήταν η κυκλοφορία του νέου του βιβλίου με τίτλο «Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος», μια έμμετρη τραγωδία, βασισμένη στο ομώνυμο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Η πρώτη μου ερώτηση και απορία είχε να κάνει με τον ιδιαίτερο συνδυασμό καρδιολογίας και λογοτεχνίας. «Δεν είναι τόσο περίεργο όσο ακούγεται, καθώς πολλοί συνάδελφοι γράφουν και μάλιστα είμαστε τόσοι πολλοί, που έχουμε και σύλλογο» είπε ο Κωνσταντίνος χαμογελώντας και συνέχισε. «Πολλοί γιατροί, Ελληνες και ξένοι υπήρξαν τεράστιοι λογοτέχνες, όπως ο Μανώλης Αναγνωστάκης, αλλά και ο Αντον Τσέχωφ. Το ίδιο πάθος που έχω για την ιατρική, ακριβώς το ίδιο έχω και για την ποίηση. Νιώθω ότι υπηρετώ την υψηλότερη των τεχνών και αντίστοιχα, τη μεγαλύτερη των επιστημών και αν αγαπάς αυτό που κάνεις, πάντα βρίσκεις τον απαιτούμενο χρόνο». Προσπαθώντας να θέσω το δίλημμα στον Κωνσταντίνο, στο τι θα διάλεγε από τα δύο, η απάντησή του ήταν άμεση…«Θα διάλεγα αυτό που προηγήθηκε του άλλου. Ο λόγος πάντα υπήρχε στη ζωή μου, σαν μελέτη, αλλά και σαν γραφή και μετά ήρθε η Ιατρική. Την Ιατρική, κάποια στιγμή, θα σταματήσω να την εξασκώ, καθώς η φυσική κατάσταση και οι αντοχές του ανθρώπου μειώνονται με το χρόνο, αλλά τη γραφή, τον Λόγο, ποτέ. Είτε είναι ποίηση, είτε φιλοσοφικό δοκίμιο, είτε πολιτικό άρθρο. Και φυσικά τη γραφή, δεν τη θεωρώ τρόπο ψυχοθεραπείας, ή διέξοδο. Χρειάζεται προσπάθεια και μάλιστα επώδυνη, τουλάχιστον σε όσα αφορούν στην ποίηση. Εκεί πρέπει να ανακαλέσεις μνήμες, που συνήθως είναι οδυνηρές…Αλλωστε σε κατάσταση χαράς, σχεδόν κανένας δεν γράφει».
Ρώτησα τον Κωνσταντίνο ποιο είδος προτιμά να γράφει και ποιο προτιμά να διαβάζει, σαν αναγνώστης. «Η ποίηση είναι δύσκολη, απαιτεί τεχνική, συνέπεια στο Λόγο κι έχει κανόνες. Παρά τις τέσσερις ποιητικές συλλογές μου, αγαπώ το πολιτικό άρθρο και σχολιασμό…εκεί νιώθω πιο ελεύθερος. Διαβάζω τα πάντα, αλλά προτιμώ μακράν την ποίηση. Ο ποιητής δεν γράφει με το μολύβι, γράφει με τη γόμα! Πρέπει να σβήνεις, γιατί αυτό που μένει είναι η ουσία, καθώς εύκολα μπορούμε να αραδιάζουμε τις σκέψεις μας και πολλές φορές να μη βγαίνει κανένα νόημα». Ο Κωνσταντίνος δεν διορθώνει ποτέ όσα γράφει. «Το έγραψα και στην τελευταία μου συλλογή…αν οι λέξεις που απομένουν, μπορούν να σταθούν, έχει καλώς» είπε γελώντας και συνέχισε λέγοντας. «Οπως οι Σπαρτιάτες έβαζαν τα παιδιά που ήταν αμφίβολο, αν θα επιβιώσουν, στους αποθέτες (και όχι στον Καιάδα), κάπως έτσι λειτουργώ κι εγώ με τις λέξεις και τα κείμενα. Αν μπορούν να επιβιώσουν, καλώς…».
Στις ποιητικές του συλλογές, ο Κωνσταντίνος γράφει με το πολυτονικό σύστημα. «Οπως έλεγε και ο Ελύτης, υπάρχει άλλη μουσική. Είναι σαν τις αποχρώσεις στα χρώματα… Αντιμετώπισα δυσκολίες με αυτό, καθώς πολλοί εκδοτικοί οίκοι δεν με δέχτηκαν, γιατί δεν μπορούσαν να υποστηρίξουν το συγκεκριμένο σύστημα γραφής. Στην Ελλάδα η αλλαγή έγινε μέσα σε μία νύχτα, χωρίς να ρωτήσει κανείς, κανέναν. Αντίστοιχα στη Γαλλία, όταν τέθηκε αυτό το ζήτημα, όχι μόνο έφτασε μέχρι τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, αλλά φυσικά δεν τέθηκε και ποτέ σε ισχύ». Κάπως έτσι φτάσαμε στο τελευταίο του βιβλίο. «Κυριολεκτικά ήρθε και βρήκε…όταν ήμουν στο γυμνάσιο, δεν είχα ιδέα για τα θεατρικά του Καζαντζάκη. Τυχαία σε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο, βρήκα το πρωτότυπο βιβλίο. το οποίο έχει ανέβει μάλιστα και στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, το 1967. Οταν υπηρετούσα τη θητεία μου στο στρατό, το στρατόπεδο είχε την ονομασία «Ρωμανού», ένα όνομα που αναφέρεται στο βιβλίο του Καζαντζάκη και ο διοικητής μας εξήγησε πως η ονομασία δόθηκε, για να τιμηθεί η μνήμη του. Από τότε έρχεται συνέχεια μπροστά μου ο Παλαιολόγος…Κάπως έτσι, μέσα σε τρεις μέρες, έκατσα και το έγραψα έμμετρο…Ο πρώτος που το διάβασε, ήταν ο καλύτερος φίλος μου, συνάδελφος γιατρός και κυρίως Κρητικός, ο οποίος το παρομοίωσε με έργο του Κορνάρου και νόμιζα πως με κορόιδευε» είπε γελώντας και συνέχισε. «Μετά από χρόνια, το έδωσα στο Σαράντα Καργάκο και η απάντηση του ήταν επίσης συγκλονιστική, καθώς στην απαντητική του επιστολή έγραψε πως σε μερικά σημεία, η γραφή ξεπερνά αυτή του Καζαντζάκη…».
Απορία μεγάλη…πόσα άλλα έχει κρυμμένα στο συρτάρι του ο Κωνσταντίνος; «Υπάρχουν πολλά στο συρτάρι μου, όπως για παράδειγμα, κάτι αντίστοιχο με τον Παλαιολόγο, που έχει να κάνει με το Διγενή Ακρίτα και είναι μια ολόκληρη ιστορία. Για το τι και πότε θα εκδοθεί, εξαρτάται κυρίως από τους εκδοτικούς οίκους και το τι μπορεί να απορροφηθεί από το κοινό. Στο συρτάρι υπάρχουν θεατρικά, ένα μυθιστόρημα ιστορικό, με θέμα την Αμφίπολη και βέβαια πολλά ποιήματα. Από τη στιγμή που δεν έχω πληρώσει ποτέ για να εκδοθούν τα βιβλία μου, περιμένω την κατάλληλη στιγμή και για τους εκδότες, αλλά και για μένα…».
Ρώτησα τον Κωνσταντίνο για τα όνειρά του, επαγγελματικά, αλλά και συγγραφικά και μας απάντησε. «Στο χώρο της Ιατρικής θα ήθελα πολύ να αλλάξω μερικά πράγματα που είναι στερεότυπα λανθασμένα. Το καθηγητικό και ακαδημαικό κατεστημένο εμποδίζει πολλά φωτισμένα μυαλά συναδέλφων, που διαπρέπουν στο εξωτερικό, να έρθουν στην Ελλάδα. Επίσης, μεγάλο αγκάθι είναι, στον τομέα της δημόσιας υγείας, η έλλειψη αξιολόγησης. Εργάζομαι στον ιδιωτικό τομέα, όπου αξιολογούμαι καθημερινά, όπως όλοι οι συνάδελφοί μου. Αν άλλαζαν αυτά τα πράγματα, όλα θα ήταν καλύτερα και για τις δύο πλευρές, τους γιατρούς, αλλά κυρίως για τους πιο άμεσα ενδιαφέρομενους, τους ασθενείς. Ουσιαστικές παροχές για όλους! Δυστυχώς όλα λειτουργούν βάσει των δημοσίων σχέσεων και των πιο ειδικών γνωριμιών…και αυτό είναι ένα φαινόμενο που το παρατηρούμε σε κάθε τομέα της κοινωνίας στην οποία ζούμε… Τα στερεότυπα και ο δογματισμός είναι οι μεγαλύτερες πληγές σε όλα».
Η κουβέντα μας πέρασε χωρίς να το καταλάβουμε σε πολιτικά μονοπάτια… Ο Κωνσταντίνος συνέχισε τις να μοιράζεται τις σκέψεις του λέγοντας: «Αφού ξεκινήσαμε να μιλάμε για ποίηση, καμία μορφή εξουσίας δεν αγαπά τη συγκεκριμένη τέχνη. Με όλα όσα ζούμε καθημερινά, το μόνο που θα μπορούσε να αλλάξει κάπως τα πράγματα, είναι η μεταρρυθμιστική πολιτική. Αυτό, όμως, δεν μπορεί να υπάρξει, όσο υπάρχουν κόμματα και οι αντίστοιχοι μηχανισμοί. Πρέπει να υπάρχει ένα μίνιμουμ συναίνεσης σε τρεις βασικότατους τομείς…την οικονομική πολιτική, την εξωτερική πολιτική και την παιδεία. Δύσκολα πράγματα, καθώς το παράλογο, αλλά και το οξύμωρο κάνει συνεχώς την εμφάνισή του, ειδικά μιλώντας για κόμματα δημοκρατικού τόξου, τα οποία παρά τον τίτλο τους, επιβάλλουν κομματική πειθαρχία, απαγορεύοντας την προσωπική άποψη, όταν είναι διαφορετική από την εκάστοτε κομματική γραμμή. Το άρθρο του Συντάγματος που αναφέρει ότι ο βουλευτής πράττει και ψηφίζει κατά συνείδηση, απλά δεν ισχύει. Η ακόμα πιο παράλογη συνέχεια είναι όταν κάποιος ανεξαρτητοποιηθεί, για παράδειγμα, να συνεχίσει να κρατά τη βουλευτική καρέκλα, την οποία απέκτησε συμμετέχοντας σε μια οποιαδήποτε παράταξη. Το πιο τίμιο θα ήταν η παραίτηση… Ακούγεται κάπως σκληρό,αλλά τελικά έχουμε μια προσχηματική δημοκρατία που στην ουσία είναι a la carte. Οι ιδεολογίες και οι εποχές τελειώνουν κάποια στιγμή, όπως είναι το φυσικό επακόλουθο. Μήπως τελικά η Δημοκρατία έχει πεθάνει;».
Η επόμενη ερώτηση, μετά από αυτές τις σκέψεις, ήταν αν θα συμμετείχε στην πολιτική, με οποιοδήποτε τρόπο. «Ισως και μόνο στην τοπική αυτοδιοίκηση κι αυτό πάντα υπό προυποθέσεις. Πιστεύω πως στις μικρές κοινωνίες μπορούν να γίνουν πράγματα, καθώς το καλό και το κακό, γίνονται πολύ πιο εύκολα αντιληπτά από όλους. Σε ό,τι έχει να κάνει με την κεντρική πολιτική σκηνή, είμαι της άποψης πως κανένας, που αναλαμβάνει μια ηγετική θέση, όπως ένα υπουργείο, δεν θα πρέπει να έχει άμεση επαγγελματική σχέση με το χώρο αυτό. Ενας γιατρός θα ήταν ο χειρότερος υπουργός Υγείας, όπως αντίστοιχα, ένας καθηγητής θα ήταν ο χειρότερος υπουργός Παιδείας. Εκεί χρειάζονται τεχνοκράτες και γενικότερα άνθρωποι που θα μπορούν να βλέπουν το χώρο πιο αντικειμενικά και αποστασιοποιημένα, όχι ανθρώπους που ξέρουν τη δουλειά, αλλά που ξέρουν να κάνουν τη δουλειά και φυσικά να έχουν όραμα. Αν στην Ελλάδα μας δεν γίνουν πράγματα τώρα, θα φτάσουμε στο σημείο να ζούμε σε μια χώρα με αναμνήσεις των ανίκητων ηττημένων… Αν γυρίζουμε γύρω από την ουρά μας, ζώντας μόνο με τη δόξα του ένδοξου παρελθόντος κι αν δεν ξεπεράσουμε το σύνδρομο του εμφυλίου, που ακόμα υπάρχει στους περισσότερους, δεν θα προχωρήσουμε… Βιώνουμε μια παρακμή, όπου κανένας δεν πιστεύει σε τίποτα και κυρίως, έχουμε μάθει να μη μας ρωτά κανένας για τίποτα. Πρέπει να υπάρχει πρώτα η ιδεολογία και μετά να έρχεται η εξουσία. Και όλα μα όλα προέρχονται από την Παιδεία. Οπως λέω και στους ασθενείς μου, πρώτα βάζουμε την κάλτσα και μετά το παπούτσι…».
Μιλώντας για πολιτική, φτάσαμε στα πολιτικά άρθρα του Κωνσταντίνου. «Το μόνο που χρειάζεται σε ένα τέτοιο είδος άρθρου, είναι να γράφεται μόνο η αλήθεια, άσχετα με το αν μπορεί να «φωτογραφίζονται» πρόσωπα, μερικές φορές. Αυτό στηρίζεται με κοινωνικούς, ιστορικούς και φιλοσοφικούς τρόπους», είπε ο Κωνσταντίνος κι έκανε αμέσως τη σύνδεση με το βιβλίο του «Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος», λέγοντας…«Δεν δέχομαι να είμαστε η χώρα των ηττημένων. Αν δοκιμάσουμε, έστω να επανέλθουμε σε αρχές, όπως τις περιγράφει ο Παλαιολόγος, θα δούμε διαφορετικά την πραγματικότητα και η θέση θα πρέπει να είναι η δράση, με σκοπό την ελευθερία των επιλογών του καθενός. Χρειάζεται ένας ηγέτης, όπως πάντα χρειαζόταν, κάτι που μας δίδαξε η ιστορική πραγματικότητα και της χώρας μας, αλλά και παγκοσμίως. Και αν το πάρουμε επιστημονικά, ο ασθενής έχει απορρυθμιστεί…ίσως ζούμε την ψευδαίσθηση της Δημοκρατίας τελικά…».
Η κουβέντα μας έφτανε προς το τέλος της. Είπαμε πάρα πολλά, που ίσως χάσουν τη σημασία τους σε ένα άρθρο, όπως αυτό. Το μόνο που θα μπορούσα να πω, είναι πως ο Κωνσταντίνος Μούσσας είναι ένας άνθρωπος είτε διαβάζοντας κάποιο από τα βιβλία του, είτε συζητώντας μαζί του, σε ταξιδεύει…και κυρίως μπορεί τη σπίθα του μυαλού να την μετατρέψει σε φλόγα…Τον ευχαριστώ για τη μοναδική εμπειρία, στον πλέον κατάλληλο χώρο, όπως το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά…εντός και εκτός…!