Θεοδόσης Πελεγρίνης: «Η Ευρώπη, το όνειρο, το λάθος και άλλα τινά»

Του Σπύρου Οικόπουλου

Τα πράγματα στη ζωή είναι και εύκολα, αλλά και δύσκολα. Το ίδιο συμβαίνει και με τις επιθυμίες του καθενός…να είναι ή πολύ εύκολες, ή πολύ δύσκολες. Προσωπικά μιλώντας, μεγάλη μου επιθυμία ήταν να συναντήσω τον καθηγητή κύριο Θεοδόση Πελεγρίνη.

Το εύκολο κομμάτι ήταν το πως και το που… Βρεθήκαμε στο Θέατρο Αλκμήνη, στην παράσταση «Το Τρύπιο Βαρέλι», ένα έργο που υπογράφει, αλλά και πρωταγωνιστεί ο ίδιος, μαζί με τον Γιάννη Παπαθύμνιο, σε σκηνοθεσία της Αννας Σωτρίνη. Το δύσκολο κομμάτι ήταν το πως θα μπορούσα να προσεγγίσω μια τόσο μοναδική και εξαιρετική προσωπικότητα, με πολλές ασχολίες, ακόμα περισσότερες απόψεις και μία χειμαρρώδη αύρα. Η λύση του αρκτικόλεξου από το όνομά του ήταν μονόδρομος, με την απόλυτη, εννοείται, ελευθερία, να σχολιάσει την κάθε λέξη, με το δικό του τρόπο…

Θέατρο: «Η μια από τις δυο μεγάλες ανακαλύψεις του πολιτισμού από τους Ελληνες, κατά τον Νίτσε, – η άλλη είναι η φιλοσοφία. Με το θέατρο, όπως και με τη φιλοσοφία, οι άνθρωποι έμαθαν τον διάλογο, να διαλέγονται, να συζητάνε να αναζητούν από κοινού λύσεις στα προβλήματά τους και τα αιτήματά τους. SOS: o διάλογος σήμερα στην Ευρώπη, με την –συνειδητά ή ασύνειδα– επιχειρούμενη άνοδο της ακροδεξιάς βρίσκεται υπό διωγμόν».

Ελευθερία: «Και λευτερωθήκαμεν από τους Τούρκους», έλεγεν ο πολύς Μακρυγιάννης, «και σκλαβωθήκαμεν εις ανθρώπους κακορίζικους, όπου ήταν η ακαθαρσία της Ευρώπης». «Ας το βάλομε αυτό καλά μέσα μας, να κάνει ο καθένας, ανάλογα με τις δυνάμεις του και τις ανάγκες του, ό,τι περνάει από το χέρι του, ώστε να απαλλαγεί η Ευρώπη από τις σκοτεινές δυνάμεις που την απειλούν και να απολαμβάνομε έτσι το αγαθό της ελευθερίας, δίχως την οποία, και όλα τα καλά του κόσμου να έχεις, η ευτυχία είναι κουτσή».

Ορια: «Για τον Βιτγκενστάιν, κορυφαίο φιλόσοφο του 20ού αιώνα, τα όρια της γλώσσας μας είναι τα όρια του κόσμου. Ας μάθομε λοιπόν να μιλάμε όπως πρέπει, για να μπορούμε να χειριζόμαστε τον κόσμο σωστά».

Διαλεκτική: «Ετσι όριζε την φιλοσοφία ο Πλάτων. Να λες κάτι και να το υπερασπίζεσαι δίνοντας όμως το δικαίωμα και την ευκαιρία στον άλλο να πει και να υπερασπιστεί την δική γνώμη. Ετσι μιλάνε μεταξύ τους οι ελεύθεροι άνθρωποι».

Ονειρο: «Το όνειρο, όπως η πίστη, είναι ένα σκάνδαλο. Σου δίνει την ευκαιρία να δεις τον κόσμο αλλιώς, με όλους τους κινδύνους που συνοδεύουν το ταξίδι σε μιαν άγνωστη χώρα. Αξίζει τον κόπο. Διαφορετικά, είσαι καταδικασμένος να ζεις σε πολύ χαμηλές πτήσεις έως και, φευ, χαμερπής».

Σύμπραξη: «Ασφαλώς, όταν σκέπτονται δυο σκέπτονται καλύτερα, και είναι πιθανότερο να φτάσουν στον επιθυμητό στόχο –αρκεί στην σύμπραξη να διατηρεί ο καθένας την αυτονομία του στοχασμού του».

Ηγέτης: «Αλίμονο στον ηγέτη που, παρασυρμένος από την φιλοδοξία του, θέλει να γίνει ήρωας. Η καταστροφή –όχι τόσο για τον ίδιο, αλλά δυστυχώς για τον λαό του– παραμονεύει αμείλικτη. Ο ηγέτης οφείλει να είναι τρυφερός προς εκείνους εκεί από κάτω του και προ τους άλλους που βρέθηκαν δίπλα του ή τους επέλεξε να είναι δίπλα του. Τρυφερός και αποφασιστικός στις επιλογές του».

Σκοπός: «Το άλλοθι για ένα ενδιαφέρον ταξίδι. Πρέπει πάντα στα ταξίδια μας, μικρά ή μεγάλα, να υπάρχει προσανατολισμός, διαφορετικά θα χαθούμε. Όποιος δεν πάει κάπου, δεν πάει πουθενά».

Περνώντας στο επώνυμο, οι εκπλήξεις ήταν ακόμα περισσότερες και πριν ακόμα φτάσει το άρθρο στον επίλογό του, θα ήθελα να πω ένα τεράστιο «ευχαριστώ» στον κύριο Καθηγητή, για τη χαρά και την τιμή που μας έκανε, αφιερώνοντάς μας ένα κομμάτι από τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο του.

Πρύτανης: «Ο Πρύτανης είναι αναμφιβόλως ένα αξίωμα κι ένας τρόπος να σε προσφωνούν. Επί τους ουσίας, όμως, είναι υπηρεσία. Ετσι τουλάχιστον εγώ, έχοντας αυτό σταθερά στο μυαλό μου, συμπεριφέρθηκα στην διάρκεια της θητείας μου ως Πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, αδιαφορώντας για λοιδορίες και χλευασμούς και άλλα τέτοια ποταπά μέσα που μεταχειρίστηκαν άλλοι που αδιαφορούσαν για την πρόοδο του αρχαιότερου ΑΕΙ της χώρας και, γενικότερα, ολόκληρης της Εγγύς Ανατολής».

Ευρώπη: «Η προέκταση του πολιτισμού και του τρόπου κοινωνικής συμβίωσης που εισηγήθηκαν οι Ελληνες και αξιών, όπως η αλληλεγγύη και η υπεράσπιση των αδυνάτων, που καλλιεργήθηκαν στους κόλπους του Χριστιανισμού. Ετσι έχει σχεδιαστεί και έτσι πρέπει να είναι η Ευρώπη. Καταλαβαίνετε έχομε πολλή δουλειά ακόμη μπροστά μας».

Λάθος: «Λάθη δεν κάνουν μόνο ο Θεός και τα ζώα. Ο Θεός, γιατί εξ ορισμού είναι τέλειος, και τα ζώα γιατί έτσι τα δέσμευσε η φύση. Ο άνθρωπος, που, ατελής ων, πλάσθηκε με περιθώρια βελτίωσης, κάνει, και δικαιούται να κάνει λάθη. Αρκεί να μην ντρέπεται γι’ αυτά και να τα αναγνωρίζει, έχοντας κατά νουν να τα αποφεύγει και να διδάσκεται από αυτά –όσο γίνεται– στο εξής».

Εμπνευση: «Στιγμιαία αναλαμπή στο μυαλό. Το ζητούμενο είναι τι θα προφτάσεις να δεις την στιγμή της αναλαμπής και πόσο διατεθειμένος είσαι να παλέψεις για να προχωρήσεις στον δρόμο που σου φωτίστηκε και ανοίγεται μπροστά σου. Για μένα το μεγάλο πρόβλημα δεν είναι να γράψω ένα κείμενο που εμπνεύστηκα, αλλά πόσο θα το επεξεργαστώ μετά να το κάνω ωφέλιμο και ευχάριστο ανάγνωσμα. Να το πώς αλλιώς: η έμπνευση είναι μια αρχή, τα υπόλοιπα είσαι εσύ».

Γραμμή: «Nulla dies sine linea, έλεγαν οι Ρωμαίοι. «Καμιά μέρα χωρίς μια γραμμή». Το μεγάλο αξίωμα της ζωής μου! Να μην περνάει μέρα χωρίς να μην κάνω κάτι, ή να μην προσπαθώ να κάνω κάτι –έστω τόσο δα. Η αδράνεια σκοτώνει –και το χειρότερο χωρίς να το καταλαβαίνομε».

Ρήξη: «Πώς το λένε; Αμα δεν σπάσεις αβγά ομελέτα δεν γίνεται. Αυτό!»

Ιστορία: «Η ιστορία –ανεξάρτητα από τις ποικίλες θεωρίες στις οποίες καταγίνονται οι ειδικοί– παραμένει σταθερά ένα μάθημα στην ζωή μας. Ο μέγας Θουκυδίδης παρακινήθηκε να γράψει τα γεγονότα του Πελοποννησιακού Πολέμου, όχι μόνο για να τα κατοχυρώσει στην συλλογική μνήμη, αλλά και για να τα έχουν υπόψη τους οι μεταγενέστεροι, προκειμένου να μην διαπράξουν τα ίδια λάθη αλλά και να εμπνευσθούν από επιτεύγματα που μπορούν να συντελέσουν ώστε η ζωή μας να γίνει καλύτερη».

Νόμοι: «Ας μην βλέπομε τους νόμους σαν περιοριστικές διατάξεις της ελευθερίας μας. Ας τους δούμε καλύτερα σαν κανόνες του παιχνιδιού της ζωής. Πόσοι κανόνες αθλημάτων δεν καταργήθηκαν ή δεν αντικαταστάθηκαν από άλλους κανόνες, ώστε αυτά να γίνουν πιο ενδιαφέροντα. Το βέβαιο είναι ότι ένας νόμος αποδεικνύεται αν είναι επιτυχής από την ζωή. Η ζωή πάνω από όλα –τόσο, που αν είναι να την θυσιάσεις για κάτι, αυτό πρέπει να είναι πολύ-πολύ μεγάλο».

Ηττα: «Το θέμα δεν είναι να μην υποστείς ήττα –και η ήττα είναι πιθανή όταν παίρνεις πρωτοβουλίες και στοχεύεις σε κάτι. Το ζήτημα είναι να μπορείς να σηκώνεσαι όταν πέφτεις».

Συμβουλή: «Αποφεύγω να δίνω συμβουλές –όσο γίνεται να αντέξω στον πειρασμό να δίνω συμβουλές. Φροντίζω να λέω την γνώμη ή να πράττω με έναν τρόπο κάπως ηχηρό, όσο να μπορεί να με ακούσει ο άλλος ή να δει τι κάνω, ώστε, αν, αν τον ενδιαφέρει η δική μου άποψη ή στάση, να την λάβει υπόψη του.
Αυτό, τηρουμένων των αναλογιών, έκανε ο Σωκράτης, ο διαχρονικός δάσκαλός μας».

Παρόλο που το αρκτικόλεξο είχε φτάσει στο τέλος του, υπήρχαν άλλες δύο λέξεις. ή έννοιες, αν προτιμάτε, στις οποίες ο κύριος Καθηγητής ήθελε το σχόλιό του…η φιλία και η εξουσία… Φιλία: «Η φιλία είναι πάνω από κάθε έννοια ηθικής. Η ηθική, για να ακριβολογούμε, αρχίζει εκεί που τελειώνει η φιλία. Οταν σου ζητάει κάτι ο φίλος σου, καλείσαι να το κάνεις χωρίς δεύτερη σκέψη, μόνο και μόνο γιατί σου το υπαγορεύει η σχέση της φιλίας. Αν σκεφτείς αν είναι σωστό να το κάνεις, αυτό σημαίνει ότι έχει διαρραγεί ο δεσμός της φιλίας σου με το πρόσωπο που θεωρείς φίλο σου, και έχεις περάσει πλέον στο πεδίο της ηθικής, όπου, αντί της αυθορμησίας, κυριαρχεί η αγωνία για το τι πρέπει να κάνομε και τι όχι». Εξουσία: «Μέσον για να κάνεις πράγματα, κατά τεκμήριον ωραία και μεγάλα, που διαφορετικά δεν θα ήσουν σε θέση να κάμεις. Σε αντίθετη περίπτωση η εξουσία, αν είναι αυτοσκοπός, δεν έχει καμιά ουσία. Να το πω ευθέως: «εξουσία», τότε, ίσον «έξω η ουσία».

Κάπως έτσι, η κουβέντα μας έφτασε στο τέλος της. Μετά από μία άκρως ενδιαφέρουσα παράσταση, που ακροβατούσε μεταξύ άσπρου, μαύρου και γκρι, αλλά μας άφησε με ένα τεράστιο χαμόγελο, ήρθε η μοναδική αυτή συζήτηση. Θα ήθελα για άλλη μία φορά, να ευχαριστήσω τον καθηγητή κύριο Θεοδόση Πελεγρίνη για τη μοναδική αυτή εμπειρία…!