Τι είναι η ασθένεια Νόμπελ που παθαίνουν όσοι πάρουν Νόμπελ;

Όταν κάποιος κερδίζει το Νόμπελ, φαντάζεται κανείς ότι βρίσκεται στο απόγειο της λογικής, της επιστημονικής ακεραιότητας και της διανοητικής υπευθυνότητας. Κι όμως, σε αρκετές περιπτώσεις, ακριβώς μετά το βραβείο ξεκινά κάτι αλλόκοτο. Μια παράξενη τάση, μια «ασθένεια» χωρίς ιούς, χωρίς βακτήρια, αλλά με περίεργα συμπτώματα: το λένε «Νόσημα των Νόμπελ».

Δεν είναι ιατρικός όρος. Είναι ένας σαρκαστικός χαρακτηρισμός που επινόησαν ακαδημαϊκοί και επιστημονικοί σχολιαστές για να περιγράψουν το εξής φαινόμενο: κάποιοι νομπελίστες, μετά τη βράβευση, υιοθετούν απόψεις αντιεπιστημονικές, ψευδολογικές ή και επικίνδυνες. Όχι για τον τομέα στον οποίο διακρίθηκαν — αλλά για άλλους, άσχετους, όπου μιλούν με τη βεβαιότητα του τιμημένου.

Ο πιο γνωστός ίσως ήταν ο Linus Pauling, διπλός νομπελίστας, που μετά το βραβείο προώθησε τη βιταμίνη C ως πανάκεια για σχεδόν κάθε ασθένεια, από κρυολόγημα μέχρι καρκίνο, χωρίς αποδείξεις. Ο Kary Mullis, που βραβεύτηκε για την ανακάλυψη της PCR, αρνιόταν ότι ο HIV προκαλεί AIDS και πίστευε στην αστρολογία. Ο Luc Montagnier, ο επιστήμονας που ανακάλυψε τον HIV, αργότερα μιλούσε για… ηλεκτρομαγνητικά κύματα στο νερό και τη μνήμη των μορίων.

Η επιστημονική κοινότητα βλέπει αυτά τα φαινόμενα με σκεπτικισμό. Κάποιοι λένε ότι το Νόμπελ δίνει μια αίσθηση απόλυτης εξουσίας. Άλλοι λένε ότι είναι ανθρώπινη ανάγκη να αφήσει κάποιος και μια «κληρονομιά» — έστω και με αλλοπρόσαλλες ιδέες. Κάποιοι απλώς γερνούν και χάνουν την επαφή με την επιστημονική μέθοδο, όμως ο τίτλος τους μένει άθικτος.

Το πιο επικίνδυνο όμως είναι αλλού: το κοινό τους ακούει με τυφλή εμπιστοσύνη. Όταν κάποιος έχει Νόμπελ, κάθε του λέξη παίρνει βαρύτητα, ακόμα κι αν δεν ξέρει τι λέει. Η αυθεντία μετατρέπεται σε αυθαιρεσία. Και το βραβείο που δόθηκε για την υπηρεσία στην επιστήμη, γίνεται άλλοθι για να διαλυθεί η ίδια η επιστήμη.

Δεν παθαίνουν όλοι οι νομπελίστες την «ασθένεια Νόμπελ». Αλλά όσοι τη παθαίνουν, μας θυμίζουν ότι κανένα βραβείο δεν εξασφαλίζει σοφία για πάντα. Και πως ακόμα και τα πιο λαμπερά μυαλά, αν μεθύσουν από το κύρος, μπορούν να βρεθούν σε σκοτεινά μονοπάτια.