Τη λένε το Γιβραλτάρ της Ανατολής και φυσικά βρίσκεται στην Ελλάδα

Κρυμμένη πίσω από έναν τεράστιο βράχο που ξεφυτρώνει από τη θάλασσα, η Μονεμβασιά είναι από εκείνα τα μέρη που μοιάζουν με κινηματογραφικό σκηνικό, σαν να μην ανήκουν στον σύγχρονο κόσμο. Στη νοτιοανατολική ακτή της Πελοποννήσου, εκεί όπου το βλέμμα χάνεται στο Αιγαίο, το μεσαιωνικό αυτό κάστρο στέκεται για αιώνες ανέγγιχτο, με το πέτρινο κορμί του δεμένο πάνω σε έναν βράχο που οι ξένοι ονόμασαν “το Γιβραλτάρ της Ανατολής”, όχι για λόγους υπερβολής αλλά από γεωλογική και οπτική ακρίβεια.

Το όνομα της πόλης είναι μια συγχώνευση των λέξεων “μόνη” και “έμβασις”, δηλαδή “μοναδική είσοδος”, καθώς ο οχυρωμένος βράχος είχε έναν και μόνο δρόμο για να τον προσεγγίσει κανείς, έναν στενό λαιμό γης μήκους μόλις 400 μέτρων. Η είσοδος αυτή διατηρεί μέχρι σήμερα την ίδια αύρα μυστηρίου, με ένα πέτρινο μονοπάτι να σε οδηγεί μέσα από τείχη, πύλες και στενά καλντερίμια, ώσπου να αντικρίσεις τις βυζαντινές εκκλησίες και τα ερειπωμένα αρχοντικά που σκαρφαλώνουν στον βράχο. Το τοπίο δεν θυμίζει μόνο μεσαιωνική καστροπολιτεία – είναι ολόκληρη μια χώρα του παρελθόντος.

Η ιστορία της Μονεμβασιάς είναι μια ανελέητη πάλη με τον χρόνο, τους πειρατές και τις αυτοκρατορίες. Η ίδρυσή της χρονολογείται τον 6ο αιώνα, όταν κάτοικοι από την ενδοχώρα, κυνηγημένοι από επιδρομές και σεισμούς, αναζήτησαν ασφάλεια σε έναν φυσικά προστατευμένο βράχο. Από τότε η Μονεμβασιά μετατράπηκε σε ένα από τα πιο σημαντικά στρατηγικά και εμπορικά σημεία της Ανατολικής Μεσογείου. Εμπορικές οδοί, κρασιά, εικόνες, βιβλία και στρατοί πέρασαν από το λιμάνι της, ενώ ο βράχος έστεκε σαν πλωτό φρούριο, ακλόνητο στους αιώνες.

Τη βυζαντινή εποχή η Μονεμβασιά ανθίζει και μετατρέπεται σε οικονομικό κέντρο με δική της επισκοπή, δικούς της νομισματικούς κανόνες και πολυτελείς εκκλησίες όπως η Αγία Σοφία που στέκει ακόμα στην Πάνω Πόλη, στο χείλος του γκρεμού. Οι κάτοικοί της απέκτησαν το προνόμιο της αυτοδιοίκησης, και η πόλη έγινε απόρθητη σε πειρατικές επιδρομές. Τα χρόνια πέρασαν, αλλά η σημασία της δεν έσβησε ποτέ. Οι Ενετοί την ήθελαν, οι Οθωμανοί την πολιόρκησαν, οι Έλληνες την ανακατέλαβαν στην Επανάσταση και κάθε φορά ο βράχος της γινόταν σύμβολο αντοχής και επιβίωσης.

Στους δρόμους της Κάτω Πόλης σήμερα, με τα καμαροσκέπαστα σοκάκια και τις στοές, νιώθεις το παρελθόν να ανασαίνει μέσα από τις πέτρες. Στο κέντρο, στην πλατεία του Ελκόμενου Χριστού, δεσπόζει ο ομώνυμος ναός και ένα παλιό οθωμανικό τζαμί που στεγάζει την αρχαιολογική συλλογή της πόλης. Οι εκκλησίες είναι πολλές, χτισμένες σε κάθε γωνιά, σε κάθε εποχή. Το τοπίο γύρω τους είναι ξηρό και πέτρινο, με σπίτια κολλημένα το ένα στο άλλο για προστασία, με ταράτσες που λειτουργούσαν ως παρατηρητήρια, με στέρνες για να μαζεύεται το νερό γιατί πηγές δεν υπήρχαν.

Ο θρύλος της Μονεμβασιάς δεν γράφεται μόνο από την πέτρα, αλλά και από την ποίηση. Ο Γιάννης Ρίτσος, ο μεγάλος ποιητής του 20ού αιώνα, γεννήθηκε εδώ, και τα ποιήματά του μυρίζουν θάλασσα και μελάνι. Ο ίδιος έλεγε πως η Μονεμβασιά δεν είναι μόνο τοπίο, είναι και συνείδηση – ένας βράχος που αντιστέκεται στην ευκολία, μια αλήθεια που σμιλεύτηκε στον χρόνο.

Και ύστερα είναι η γεύση της Μονεμβασιάς. Το πασίγνωστο κρασί Μαλβαζία που εξαγόταν ήδη από τον Μεσαίωνα σε όλη την Ευρώπη, με το όνομά του να γίνεται συνώνυμο της φινέτσας. Οι Ενετοί το αγαπούσαν, οι Ιταλοί το αντιγράφουν μέχρι σήμερα. Στη Μονεμβασιά όμως, ακόμη και το κρασί κουβαλά ιστορία, όπως κουβαλούν και οι πέτρες της τα απομεινάρια των αιώνων.

Δεν είναι τυχαίο που τη λένε το Γιβραλτάρ της Ανατολής. Ο βράχος της μοιάζει σαν αδελφός του γνωστού βράχου στην Ιβηρική, μικρότερος μεν, αλλά εξίσου απόκρημνος και επιβλητικός. Και όπως ο Γιβραλτάρ στέκεται στην πύλη της Μεσογείου προς τον Ατλαντικό, έτσι και η Μονεμβασιά υπήρξε φρουρός της ανατολικής πύλης, στο μεταίχμιο ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, στο όριο ανάμεσα στο θρύλο και την πραγματικότητα.