Γιατί ο Διονύσιος Σολωμός δεν τελείωσε ποτέ το “Ελεύθεροι Πολιορκημένοι”;

Το ποιητικό έργο “Ελεύθεροι Πολιορκημένοι” του Διονύσιου Σολωμού αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά και εμβληματικά της ελληνικής λογοτεχνίας. Η συγγραφή του διήρκεσε περισσότερα από δεκατέσσερα χρόνια και παρέμεινε ανολοκλήρωτο μέχρι τον θάνατο του ποιητή. Η πολιορκία του Μεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826 αποτέλεσε την κεντρική πηγή έμπνευσης, όμως η ίδια η φύση του έργου και η εμμονή του Σολωμού με την ποιητική τελειότητα τον κράτησαν εγκλωβισμένο σε μια ατελείωτη διαδικασία επεξεργασίας και αναθεώρησης.

Η γέννηση του ποιήματος ξεκίνησε γύρω στο 1833, σε μια περίοδο που η Ελλάδα είχε πλέον αποκτήσει την ανεξαρτησία της, αλλά η ανάγκη αποτύπωσης της επανάστασης σε υψηλή λογοτεχνική μορφή ήταν έντονη. Ο Σολωμός δεν έβλεπε την πολιορκία μόνο ως ένα ιστορικό γεγονός, αλλά ως μια βαθιά ανθρώπινη και πνευματική δοκιμασία. Μέσα από τις αλλεπάλληλες αναθεωρήσεις, προσπάθησε να αποδώσει με απόλυτη ακρίβεια το ψυχικό και ηθικό μεγαλείο των πολιορκημένων, που πέρα από την πείνα και τις κακουχίες, έπρεπε να νικήσουν και τους εσωτερικούς τους πειρασμούς.

Το έργο διασώθηκε σε τρία διαφορετικά σχεδιάσματα, το καθένα εκφράζοντας διαφορετικές πτυχές της ποιητικής του εξέλιξης. Το πρώτο ήταν περισσότερο λυρικό, το δεύτερο πιο ώριμο και ολοκληρωμένο, ενώ το τρίτο, που γράφτηκε στα τελευταία χρόνια της ζωής του, παρέμεινε αποσπασματικό. Ο ποιητής συνέχιζε αδιάκοπα να δουλεύει πάνω στα κείμενα, να πειραματίζεται με στίχους, να αναζητά την ιδανική ποιητική μορφή, να μεταφράζει και να ξαναγράφει αποσπάσματα στα ιταλικά προτού τα αποδώσει στα ελληνικά.

Η τελειομανία του Σολωμού ήταν ένας από τους βασικούς λόγους που το έργο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Ήθελε να δημιουργήσει ένα απόλυτα αρμονικό ποίημα, τόσο σε γλώσσα όσο και σε περιεχόμενο. Η δυσκολία του να καταλήξει σε μία ενιαία μορφή τον έκανε να εργάζεται ασταμάτητα, αλλά και να αισθάνεται διαρκώς ανικανοποίητος από το αποτέλεσμα. Η ελληνική γλώσσα εκείνης της εποχής βρισκόταν σε μια μεταβατική φάση, και ο Σολωμός πάλευε να συνθέσει ένα ύφος που να αποτυπώνει το λαϊκό αίσθημα χωρίς να χάνει τη λογοτεχνική του αξία. Η προσπάθειά του αυτή καθυστέρησε σημαντικά την ολοκλήρωση του έργου, καθώς κάθε στίχος περνούσε από αμέτρητες διορθώσεις και ξαναγραψίματα.

Πέρα από τη γλωσσική αναζήτηση, ο Σολωμός αντιμετώπιζε και προσωπικές δυσκολίες που επηρέαζαν την παραγωγικότητά του. Η απομόνωση στην Κέρκυρα, οι συγκρούσεις με τον κοινωνικό του περίγυρο και οι συχνές μεταπτώσεις στη διάθεσή του έκαναν τη διαδικασία της συγγραφής ακόμα πιο αργή και βασανιστική. Δεν έγραφε απλώς για να αφηγηθεί μια ιστορία, αλλά για να αγγίξει την ουσία της ελευθερίας, όχι μόνο ως πολιτική πράξη, αλλά και ως υπέρβαση των ανθρώπινων ορίων.

Παρά το γεγονός ότι το έργο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, οι “Ελεύθεροι Πολιορκημένοι” παραμένουν ένα από τα πιο συγκλονιστικά έργα της ελληνικής ποίησης. Οι στίχοι του αποτυπώνουν με τρόπο μοναδικό την αγωνία, την πείνα, τον πειρασμό, αλλά και τη λύτρωση των πολιορκημένων μέσα από τη θυσία. Η ανεξάντλητη επεξεργασία του κειμένου, αντί να το αποδυναμώσει, το μετέτρεψε σε ένα ποιητικό σύμπαν γεμάτο βάθος και συγκίνηση. Ίσως ο ίδιος ο Σολωμός να μην ήθελε ποτέ να το τελειώσει, γιατί ήξερε πως το ιδανικό ποίημα, όπως και η απόλυτη ελευθερία, παραμένουν πάντα άπιαστα.