Η Μάνη ήταν πάντα ένα ιδιαίτερο μέρος και το «σκληρό» περιβάλλον διαμόρφωσε και σφυρηλάτησε το χαρακτήρα των ανθρώπων της.
Και γι’ αυτό η Μάνη έπαιξε το σημαντικότερο ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση. Κι αυτό είναι ιστορικά καταγεγραμμένο με τα γεγονότα να αποτελούν αδιάψευστο μάρτυρα. Αλλά και κριτή.
Μια περιοχή αδούλωτη που διατήρησε την αυτονομία και την υπερηφάνεια της. Και κυρίως, όποτε χρειάστηκε, οι Μανιάτες έτρεξαν πρώτοι στον πόλεμο. Μαθημένοι στα όπλα, μπαρουτοκαπνισμένοι μα κυρίως καλοί πολεμιστές που δεν υποχωρούσαν με τίποτα. Μια κληρονομιά από την Αρχαία Σπάρτη, όπως λένε οι ίδιοι.
Στις 17 Μαρτίου του 1821, στην Αρεόπολη, την περιοχή του Πετρόμπεη και των άλλων Μαυρομιχαλαίων, υψώθηκε ΠΡΩΤΑ ΕΚΕΙ, το λάβαρο της Επανάστασης. Και πέρασε το μήνυμα του ξεσηκωμού.
Τον Ιούνιο του 1826, στη Βέργα και στο Διρό οι Μανιάτες και οι Μανιάτισσες, με τα δρεπάνια, κατακρεούργησαν το στρατό του «Νέου Ναπολέοντα», εκείνου που φάνταζε αήττητος. Του Ιμπραήμ…
Και στις 28 Αυγούστου του 1826, σαν σήμερα δηλαδή πριν από 195 χρόνια, στο αφιλόξενο περιβάλλον του Πολυάραβου, οι Μανιάτες αποδεκάτισαν εκ νέου τον πολυάριθμο στρατό του Ιμπραήμ. Από τότε δεν ξαναπάτησε Τούρκος στη Μάνη. Και παράλληλα σώθηκε (ξανά, όπως στη Βέργα και στο Διρό) η Ελληνική Επανάσταση. Απέκτησε νόημα και ουσία ο ανταρτοπόλεμος του αρχιστράτηγου Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, στον Ιμπραήμ.
Και σήμανε οριστικά κι αμετάκλητα το μήνυμα της λευτεριάς. Η Μάνη δεν έπεσε ποτέ. Και ούτε θα πέσει, ιστορικά. Σας το υπογράφουμε.
Πως έγινε εκείνη η ιστορική μάχη;
Ο Ιμπραήμ, με τα την αποτυχία του να καταλάβει τη Μάνη από τα δυτικά τον Ιούνιο του 1826, στη Βέργα και τον Διρό, επιχείρησε νέα εκστρατεία από τα ανατολικά αυτή τη φορά, δύο μήνες αργότερα. Με 4.000 άνδρες κατευθύνθηκε προς την ανατολική πλευρά του Ταΰγετου, υπό τη διαρκή παρενόχληση των Ελλήνων, που προκαλούσαν φθορές στο στρατό με την τακτική του κλεφτοπολέμου.
Την εποχή της Επανάστασης ο Πολυάραβος ονομαζόταν Πολυτσάραβος (δηλαδή τόπος με πολλά τσάρα: αφάνες, ρεϊκια). Πολυάραβος επικράτησε να ονομάζεται παρετυμολογικά, μετά την πανωλεθρία των «Αράβων» του Ιμπραήμ.
Λένε ότι αν βρεθείς Δεκαπενταύγουστο στον Πολυάραβο και φυσήξει το αεράκι θα ακούσεις τον ήχο από τα όπλα. Αρκεί να συγκεντρώσεις το μυαλό και τη σκέψη σου και να αναλογιστείς που βρίσκεσαι.
Κάθε Δεκαπενταύγουστο, η Παναγιά λατρεύεται. Οι ντόπιοι επιμένουν ότι εκείνη την ιστορική ημέρα του 1826, οι πολεμιστές πήραν θάρρος όταν διαπίστωσαν ότι οι δροσοσταλίδες που έπεφταν στα φύλλα είχαν την εικόνα της Παναγίας. Μάλιστα οι ίδιοι οι πολεμιστές έλεγαν ότι ήταν σα να Την βλέπουν να τους καθοδηγεί στη μάχη…
Από νωρίς το πρωί της 28ης Αυγούστου του 1826, περίπου τρεις χιλιάδες Τουρκοαιγύπτιοι επιχείρησαν να καταλάβουν τον Προφήτη Ηλία. Οι Μανιάτες τους απομάκρυναν…
Ο Ιμπραήμ στέλνει ακόμα χίλιους πολεμιστές στη δεξιά πλευρά, με σκοπό να προκαλέσει ρήγματα. Οι Μανιάτες απέκρουσαν με επιτυχία και κρατούσαν τη θέση τους. Ο Αιγύπτιος στρατηγός, άρχισε να εκνευρίζεται.
Το βράδυ οι Μανιάτες εγκατέλειψαν τις θέσεις τους, προσεκτικά και με άκρα μυστικότητα. Οργανώθηκαν στη λάκκα του Στεφανάκου. Στην κατά μέτωπο επίθεση της στρατιάς του Ιμπραήμ, τα αποτελέσματα ήταν και πάλι δραματικά για τους εχθρούς. Οι Μανιάτες γνωρίζοντας τη μορφολογία του εδάφους, είχαν καταλάβει τα καλύτερα σημεία. Κι έστελναν τους εχθρούς εκεί που ακριβώς… έπρεπε.
Το λάβαρο των Μανιατών έγραφε Νίκη ή Θάνατος και όχι Ελευθερία ή Θάνατος. Στο πνεύμα των Αρχαίων Σπαρτιατών και διότι η Μάνη, το 1821, ουσιαστικά ήταν αυτόνομη
Στον Πολυάραβο οργανώθηκαν αναμένοντας την επίθεση των αντιπάλων. Κι όταν πλησίασαν, οι Μανιάτες τους αποδεκάτισαν. Η στρατιά του Ιμπραήμ (όπως και ο στρατηγός που εγκατέλειψε άρον άρον το παρατήριό του) τράπηκε σε φυγή. Οι Μανιάτες πολεμιστές επιχείρησαν εξοδο και τους έδιωξαν οριστικά από την περιοχή.
Κατά τη μάχη του Πολυάραβου, καταγράφηκε ο θρίαμβος των Ελλήνων/Μανιατών. Οι απώλειες της στρατιάς του Ιμπραήμ ήταν 1.100 νεκροί και 1.400 τραυματίες. Οι Μανιάτες μέτρησαν 28 απώλειες και 75 τραυματίες. Οι πέντε ήταν γυναίκες… Συνολικά 600 Μανιάτες και 200 Μανιάτισσες αντιμετώπισαν και νίκησαν τους χιλιάδες στρατιώτες του Ιμπραήμ.
Γιατί και οι γυναίκες (ως συνήθως στην περιοχή) κράτησαν όρθια τη Μάνη.
Χαρακτηριστική είναι η ιστορία με την Ελένη Αναειπόνυφη (νύφη του Αναϊπάκου). Η οποία σκότωσε με την ίδια του τη λόγχη τον Τουρκοαιγύπτιο που την κυνηγούσε, για να σώσει τα ανήλικα παιδιά της και τη ζωή της.
Την ιστορική μάχη του Πολυάραβου, περιγράφει ένα δημοτικό τραγούδι που στην κατάληξή του αναφέρει τα εξής:
«Άπραχος έφυγε ο ‘Μπραήμ για πάντα από τη Μάνη
Σ’ αυτή τη χώρα ό,τι κι αν πει, χαλάλι ό,τι κι αν κάνει!
Τη χώρ’ αυτή δεν πάτησαν Ρωμαίοι, Τούρκοι, Σλάβοι
Ελεύτεροι εμείνανε
Ούτε ποτέ εγίνανε
Ραγιάδες, δούλοι, σκλάβοι!
Από ψωμί κι από νερό κι απ’ όλα υποφέρει
Μ’ από πελάγου και στεριάς
Φυσάει της Ελευτεριάς
Το δροσερό αγέρι! …………»
Η τρίτη ήττα από τους Μανιάτες σε διάστημα δύο μηνών ανάγκασε τον Ιμπραήμ να παραδεχτεί την αδυναμία του να καταλάβει τη Μάνη.
Οι Μανιάτες, με τη μελετημένη και γενναία τους αντίσταση, κράτησαν αδούλωτη την πατρίδα τους και με το παράδειγμά τους αναπτέρωσαν το ηθικό των άλλων Ελλήνων.