Στις 4 Ιανουαρίου 1943 εκτελέστηκε από τους Ναζί ο Γεώργιος Ιβάνωφ ο αθλητής του Ηρακλή που 44 χρόνια μετά τον θάνατό του έδωσε το όνομά του στο κλειστό γυμναστήριο της ομάδας που δοξάστηκε.

Στις 21 Ιουλίου 1974 ένας άλλος εκπρόσωπος της ελευθερίας, συνονόματος του Ιβάνωφ, άφηνε την τελευταία του πνοή στην Κύπρο.

Ο Γεώργιος Κατσάνης έμελλε να βαδίσει στα χνάρια του Ρωσο-πολωνού υπερκατασκόπου, «χάθηκε» νέος, αλλά έμελλε να συνδυαστεί ισόβια με τον Ηρακλή Θεσσαλονίκης.

***

Ο Γεώργιος Κατσάνης γεννήθηκε το 1934 στο Σιδηρόκαστρο, φοίτησε στο 3ο Γυμνάσιο Αρρένων και σε ηλικία 14 ετών εντάχθηκε στο τμήμα στίβου του Ηρακλή.

Διακρίθηκε στα 100μ., τα 200μ., τη σκυταλοδρομία (κατά κύριο λόγο) και το μήκος, προτού εισαχθεί στη Σχολή Ευελπίδων το 1952 και το Σώμα Καταδρομών το 1956.

Σύμφωνα με την κόρη του, είχε κινδυνεύσει σοβαρά να χάσει δύο φορές τη ζωή του σε αγώνες στο Παναθηναϊκό Στάδιο και το Καυτανζόγλειο.

Τελικά αυτό συνέβη στις 21 Ιουλίου 1974 στον Άγιο Ιλαρίωνα και προς τιμήν του το κλειστό γυμναστήριο ιδιοκτησίας του Ηρακλή που ολοκληρώθηκε το 1987 ονομάστηκε Κατσάνειο.

 

Το ποιόν του ως στρατιωτικός

Το 1973 ο διοικητής της 33ης Μοίρας Καταδρομών αναχώρησε για την Κύπρο και περίπου έναν χρόνο αργότερα, συγκεκριμένα το βράδυ της 20ής Ιουλίου, πραγματοποιήθηκε η επιτυχημένη επιχείρηση κατάληψης υψώματος του Αγίου Ιλαρίωνα.

Ο Ευάγγελος Μαντζουράτος, τότε υποδιοικητής του Κατσάνη, περιγράφει πώς ήταν ως στρατιωτικός και τι συνέβη μέχρι το βράδυ της 20ής Ιουλίου.

«Η εκπαίδευση στη μονάδα του ήταν τακτική και όλοι οι άνδρες του ήταν σε άριστη κατάσταση. Σαν σκοπό είχε την δημιουργία αρίστων μαχητών για πολεμικές επιχειρήσεις για ημέρα και νύχτα, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.

Πάντα μιλούσε σε όλους μας για τα ιδανικά της φυλής μας. Αγνός, ηθικός, ανιδιοτελής σε παρέσερνε και σε οδηγούσε σε υψηλές εθνικές εξάρσεις.

Σκληρά εκπαιδευμένος επιχειρούσε πάντα το παράτολμο δίνοντας πρώτος σαν αρχηγός το καλό παράδειγμα.

Η εισβολή των Τούρκων βρήκε τη μονάδα  μας στη Λευκωσία. Το πρωί της 20ής Ιουλίου η μονάδα διατάχθηκε με δύο κλιμάκια της να προχωρήσει και να φθάσει με κάθε τρόπο στον τόπο διασποράς που ήταν ο χώρος Πέλλα-Παΐς στην περιοχή Κυρήνειας.

Ένας λόχος αμέσως κινήθηκε για να προστατεύσει το διεθνές αεροδρόμιο της Λευκωσίας και η υπόλοιπη μοίρα με τον διοικητή της κατευθύνθηκε στο Πέλλα-Παΐς από όπου το βράδυ της ίδιας αναλάμβανε να υλοποιήσει τα σχέδιά της.

 

«Εκδιώχθηκε και ο τελευταίος Τούρκος»

Στις 07:30 ξεκινήσαμε κι εμείς από το αεροδρόμιο της Λευκωσίας για το Πέλλα-Παΐς. Δεκαπέντε όμως χιλιόμετρα έξω από την Κυρήνεια δύο τουρκικά αεροπλάνα χτύπησαν την αυτοκινητοπομπή. Παρά την καταστροφή των αυτοκινήτων και τους τραυματίες που είχαμε συνεχίσαμε πεζοί για τον χώρο διασποράς της μονάδας.

Εκείνο το βράδυ η 33η Μοίρα Καταδρομών με μείον έναν λόχο είχε σαν στόχο, να καταλάβει τα Πετρομούθια και να κινηθεί προς Κοτζάκαγια.

Επικεφαλής του κλιμακίου της βαθιάς διεισδύσεως που θα χτύπαγε τον εχθρό από τα νώτα τέθηκε ο διοικητής της μοίρας Κατσάνης  αφού οι μόνιμοι αξιωματικοί ή είχαν τραυματισθεί ή κάλυπταν

άλλες θέσεις – χωρίς να έχει κοντά του την ομάδα διοικήσεως…

Με το που έπεσε το τελευταίο φως οι μονάδες ξεκίνησαν για την αποστολή τους και σε λίγη ώρα είχαν ζώσει από τρεις πλευρές τον εχθρό.

Στις 23:00 οι λόχοι καταδρομών προέβησαν με διαταγή του διοικητή σε βίαιη σύγκρουση σε όλο το μέτωπο με τους Τούρκους και τους Τουρκοκύπριους που βρίσκονταν στην περιοχή.

Η σύγκρουση ήταν σφοδρή και διήρκησε μέχρι που εκδιώχθηκε και ο τελευταίος Τούρκος στρατιώτης. Καταλάβαμε τον αντικειμενικό στόχο που ήταν στις παρυφές του Αγίου Ιλαρίωνα στα Πετρομούθια».

 

Το τέλος του Κατσάνη

Η προκαθορισμένη άφιξη μονάδας πεζικού για την αντικατάσταση της μοίρας καταδρομών δεν έγινε ποτέ, με συνέπεια οι άνδρες του Κατσάνη να ξεμείνουν στον Πενταδάκτυλο χωρίς πολλά πυρομαχικά και βαρύ οπλισμό για άμυνα.

Ο λόγος περνά στους στρατιώτες του: «Ξημέρωσε Κυριακή. Ήταν 21 Ιουλίου 1974. Ώρα 9η πρωινή. Στη δεξιά πτέρυγα της 33 Μοίρας Καταδρομών, ο Διοικητής μας Τχης Γεώργιος Κατσάνης, προσπαθεί να εξουδετερώσει την τουρκική αντίσταση βοηθούμενος από τέσσερις καταδρομείς.

Κάλυψη και στους πέντε παρείχαμε εγώ με δεύτερο καταδρομέα, που βρισκόμασταν κρυμμένοι πίσω από ένα μεγάλο βράχο, σε απόσταση πενήντα περίπου μέτρων. Άλλες ομάδες μας κάλυπταν πιο πίσω, χωρίς όμως οπτική επαφή με το σημείο, προφανώς λόγω της ιδιομορφίας του εδάφους στη συγκεκριμένη περιοχή του Αγίου Ιλαρίωνα.

Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο ο Διοικητής σηκώνεται και προσπαθεί να λάβει προωθημένη θέση μάχης. Και ενώ όλοι στοχεύαμε μπροστά προς το μέρος της τούρκικης αντίστασης, σφαίρα ελεύθερου σκοπευτή, προερχόμενη από την άλλη πλευρά του βράχου, κτυπάει το Διοικητή από αριστερά.

Το σημείο απ’ όπου προήλθε η σφαίρα ήταν αδύνατο να ελεγχθεί για δυο λόγους: α) βρισκόμασταν πίσω από το μεγάλο βράχο και ήταν ορατό μόνο από την αντίθετη κατεύθυνση β) η ενέργεια των Τούρκων, να διεισδύσουν στις θέσεις μας με αυτό τον τρόπο κατά την ώρα της μάχης, ήταν ύπουλη, επικίνδυνη και άκρως ριψοκίνδυνη.

Τη στιγμή που ο Διοικητής μας έπεφτε στο έδαφος, συνεχείς ριπές αυτομάτων όπλων γάζωναν κυριολεκτικά το σημείο εκείνο για αρκετά λεπτά. Προσπάθειές μας να στρέψουμε τα πυρά μας προς τα αριστερά, έφεραν το αντίθετο αποτέλεσμα. Οι Τούρκοι μας καθήλωσαν με καταιγισμό πυρών, ο δε βράχος έγινε διάτρητος από τις εκατοντάδες σφαίρες που δέχθηκε.

Επανειλημμένες και απεγνωσμένες προσπάθειες δυο καταδρομέων από την ομάδα των τεσσάρων να προστρέξουν και να βοηθήσουν το Διοικητή μας απέβησαν άκαρπες, με αποτέλεσμα να κινδυνεύσουν άμεσα. Ένας απ’ αυτούς, στην τελευταία προσπάθειά τους, τραυματίζεται και αποχωρεί».

 

«Συγχώρεσέ μας, φάνηκες κατά πολύ ανώτερός μας…»

Η συγκλονιστική διήγηση συνεχίζεται: «Για δεκαπέντε λεπτά, όλοι αμήχανοι, προσπαθούσαμε απεγνωσμένα ν’ αποφύγουμε το θάνατο από την τουρκική υπεροχή των πυρών. Καταφέραμε μετά δυσκολίας να συνεννοηθούμε, ώσπου τελικά εγκαταλείψαμε το φονικό σημείο καταβεβλημένοι και άφωνοι.

Στη σύντομη διαδρομή μας προς τα πίσω τραυματίστηκε και δεύτερος καταδρομέας. Με μεγάλη δυσκολία τον μεταφέραμε μαζί μας, ενώ ο τρίτος χάθηκε για πάντα από τα μάτια μας, κατευθυνόμενος βορείως, προς την απόκρημνη και άκρως επικίνδυνη πλευρά της Κερύνειας.

Φτάσαμε σε ασφαλέστερο σημείο, 200 μέτρα πιο πίσω. Με τη βοήθεια συντρόφων μας, οι δύο τραυματίες προωθήθηκαν για περίθαλψη. Οι τρεις που απομείναμε, είχαμε υποστεί νευρικό κλονισμό. Δεχθήκαμε την βοήθεια των υπολοίπων, αλλά για αρκετή ώρα δεν μπορούσαμε να συνέλθουμε και να μιλήσουμε.

Η μάχη κράτησε για άλλες δυο ώρες. Απλώς αμυνόμασταν με στόχο τη σωτηρία μας από τα συνεχή και καταιγιστικά πυρά του αντιπάλου. Δεν μπορέσαμε να προχωρήσουμε προς το σημείο όπου βρισκόταν το νεκρό σώμα του Διοικητή μας. Έτσι, ακολουθήσαμε κι εμείς τα τμήματα που άρχισαν εντωμεταξύ να οπισθοχωρούν.

Όσο περνούσε ο χρόνος κι απομακρυνόμασταν, αρχίζαμε να συνειδητοποιούμε τι ακριβώς είχε συμβεί. Ο γενναίος πολεμιστής που μας καθοδηγούσε όλο το βράδυ, ο άξιος Διοικητής, δεν ήταν μαζί μας πια. Ο αείμνηστος Γεώργιος Κατσάνης πέρασε την πύλη των αθανάτων. Πίστεψε στην ελευθερία της Κύπρου κι έχυσε το αίμα του.

Γι’ αυτό, αιώνια θα σ’ ευγνωμονούμε. Σου χρωστάμε την Κερύνεια ελεύθερη. Το σπουδαιότερο, οφείλουμε την ταφή σου.

Συγχώρεσέ μας για την εγκατάλειψη του άψυχου κορμιού σου. Σ’ αφήσαμε ψηλά στον Πενταδάκτυλο, ανάμεσα στις άγριες κορφές του Αγίου Ιλαρίωνα, στα χέρια των Τούρκων. Πίστεψέ μας, πραγματικά προσπαθήσαμε, μα δεν τα καταφέραμε.

Φάνηκες κατά πολύ ανώτερός μας. Ελπίζουμε η ψυχή σου να μας συγχωρέσει.

Αιωνία ας είναι η μνήμη σου!»

 

Η μαρτυρία του Μαντζουράτου

«Η κατάσταση που επικρατούσε το πρωί της 21ης Ιουλίου είχε ως εξής:  Οι τουρκικές δυνάμεις ενισχύθηκαν από αλεξιπτωτιστές και καταδρομείς.

Τα πυρομαχικά μας έφταναν στο τέλος, υπόψη ότι είχαμε για να εκτελέσουμε τη βραδινή διείσδυση να προσβάλουμε τον εχθρό, να τον καταστρέψουμε, να καταλάβουμε το έδαφος και εν συνεχεία έπρεπε να απαγκιστρωθούμε μέχρι το άλλο φως από άλλες δυνάμεις που θα έρχονταν στην περιοχή. Κάτι το οποίο δεν έγινε.

Αναγκαζόμασταν έτσι κατόπιν διαταγών να εκτελούμε βολές μόνο από κοντινές αποστάσεις και μόνο εφ’ όσον κινδυνεύαμε άμεσα.  Οι επιθέσεις των Τούρκων αποκρούονταν από μικρές τοπικές δυνάμεις των λόχων. Σε μια τέτοια αντεπίθεση, όπου ο Κατσάνης σήκωσε μια διμοιρία για να διώξει από τον χώρο του τον εχθρό που είχε διεισδύσει, τραυματίσθηκε θανάσιμα.

Οι στρατιώτες του προσπάθησαν να πάρουν το πτώμα του, δόθηκε μάχη μα δεν τα κατάφεραν.

Οι άνδρες των μονάδων είχαν ξεπεράσει τα όρια της αντοχής τους πολεμώντας κάτω από 42 βαθμούς θερμοκρασίας δίχως πυρομαχικά και νερό κατάφεραν πάραυτα να απαγκιστρωθούν και να φθάσουν στο Πέλλα-Παΐς.

Ήταν η μοναδική νίκη και η μοναδική επιτυχία που επιτέλεσε σε όλο το μέτωπο η 33η μοίρα. Η όλη επιχείρηση είχε στεφθεί από πλήρη επιτυχία. Όμως ο απολογισμός σε νεκρούς και τραυματίες ήταν μεγάλος.

Ο Γιώργος Κατσάνης τάχθηκε επικεφαλής της ομάδας διοίκησης χωρίς να έχει δίπλα του κανένα να τον αντικαταστήσει και να τον στηρίξει.

Το ότι δέχθηκε παρόλα αυτά να πάει μόνος του, δείχνει την υπευθυνότητά του αλλά και τον ηρωισμό του άνδρα. Ο Γιώργος Κατσάνης ήταν πραγματικά ένας Ήρωας».