Ρήγας Φεραίος: «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά»

«Ως πότε παλικάρια να ζούμεν στα στενά, μονάχοι σαν λιοντάρια, σταις ράχαις στα βουνά;
Σπηλαίς να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά, να φεύγωμ’ απ’ τον Κόσμον, για την πικρή σκλαβιά.
Nα χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και Γονείς, τους φίλους, τα παιδιά μας, κι’ όλους τους συγγενείς.
Καλλιώναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά, και φυλακή»

«200 Χρόνια Ελεύθερη Ελλάδα» μέρος 5ο, με εισαγωγή από τον Θούριο που δημιούργησε ο Ρήγας Φεραίος για να μεταδώσει τη φλόγα της εξέγερσης στους υπόδουλους λαούς.

Γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο της Μαγνησίας, όπου βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης των Φερών, εξ ου και το επίθετο Φεραίος που του έδωσαν μεταγενέστεροι συγγραφείς.

Το βαπτιστικό του ήταν Ρήγας, όνομα που συνηθιζόταν στην ευρύτερη περιοχή, ενώ ως επώνυμο ο ίδιος χρησιμοποίησε το Βελεστινλής (ολογράφως Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός).

Το ονοματεπώνυμο «Αντώνιος Κυριαζής» που του είχε αποδοθεί, αποδείχθηκε ένα κατασκεύασμα, εξ ου και η διαγραφή του από σχολικά βιβλία Ιστορίας (ο πατέρας του ονομαζόταν Κυρίτσης ή Κυρίτζης).

Τα πρώτα του γράμματα το φλογερό Ελληνόπουλο τα έμαθε από τον Παπα-Στέφανο στο κρυφό σχολειό, το οποίο βρισκόταν στην Εκκλησία της Παναγίας.

Ο πατέρας του ήταν ο προύχοντας της περιοχής και σύμφωνα με την παράδοση διατηρούσε τρία χάνια, ένα βυρσοδεψείο και υφαντήρια.

Το τέλος του φέρεται να ήταν μαρτυρικό. Λέγεται ότι τον σκότωσαν μέσα στην αγορά του Βελεστίνου, του έκοψαν το χέρι και του εξόρυξαν τα μάτια. Ήταν τόσο βάρβαροι οι Τούρκοι στην περιοχή που αν οι ντόπιοι δεν αγαπούσαν υπερβολικά τον τόπο τους, θα τον είχαν εγκαταλείψει.

 

Στο κέντρο της Ευρώπης, τη Βιέννη

Ο διψασμένος για μάθηση Ρήγας σπούδασε στην περίφημη Σχολή της Ζαγοράς, όπου μεταξύ άλλων μελέτησε αρχαίους συγγραφείς και στη συνέχεια προσελήφθη δάσκαλος στον Κισσό του Πηλίου.

Κατόπιν, πέρασε από τη Μονή Βλατάδων της Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια φέρεται να επισκέφθηκε το Άγιο Όρος, προτού αποδεδειγμένα καταλήξει στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνδέθηκε με την οικογένεια του Νικολάου Μαυρογένη.

Το 1790 είχε λάβει διαβατήριο από τον Αυστριακό πρόξενο του Βουκουρεστίου για να μεταβεί στη Βιέννη, ως διερμηνέας και γραμματέας του Χριστόδουλου Κιρλιάνου.

Λανθασμένα αναφέρεται σε πολλές μαρτυρίες ότι ο Ρήγας Βελεστινλής ήταν συνεργάτης του Φαναριώτη ηγεμόνα Μαυρογένη, καθώς ήδη εκείνη την εποχή πολεμούσε εναντίον των Αυστριακών.

Επομένως όχι μόνο δεν θα του έδιναν διαβατήριο, αλλά θα τον συλλάμβαναν ως συνεργάτη του αντιπάλου τους και αρχιστράτηγο των οθωμανικών στρατευμάτων Μαυρογένη.

Ο Βελεστινλής, ο οποίος είχε κοντά του τη μητέρα του και τον αδερφό του Κωνσταντίνο, εντάχθηκε γρήγορα στον πνευματικό κύκλο του Βουκουρεστίου, ενώ αγόρασε ένα μεγάλο κτήμα στη Βλάσκα.

Συνδέθηκε με τη λογιοσύνη της Βιέννης και την Ακαδημία της νυν ρουμανικής πρωτεύουσας που είχε ήταν το Πανεπιστήμιο του σκλαβωμένου γένους.

 

Ο Ρήγας Φεραίος και η συγγραφική του δράση

Ο Ρήγας εμπνεόταν από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Ήταν, όμως, προετοιμασμένος πνευματικά για να τις δεχθεί και διαθέσιμος για να τις μεταφέρει. Το 1790 εξέδωσε στη Βιέννη τα πρώτα του δύο βιβλία: Το «Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών» και το «Φυσικής Απάνθισμα», το οποίο περιλαμβάνει τη φράση «όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά».

Με απλό τρόπο γραφής μετέφερε τον τρόπο ζωής των Ευρωπαίων, τη διάκριση των εξουσιών και τα πολιτικά συστήματα διακυβέρνησης ενός κράτους, ενώ σκοπός του ήταν να καταπολεμηθεί η αμάθεια και η δεισιδαιμονία, καθώς και να αναδείξει το δημοκρατικό πολίτευμα.

Στη Βιέννη συνδέθηκε με επαναστατικούς κύκλους, όπως οι αδερφοί Μαρκίδες Πουλίου από τη Σιάτιστα Κοζάνης, οι οποίοι ήταν τυπογράφοι και εκδότες της πρώτης σωζόμενης ελληνικής εφημερίδας, της «Εφημερίδος», που τυπώθηκε στην αυστριακή πρωτεύουσα το 1790.

Σε αυτό το συγκροτημένο τυπογραφείο ο Ρήγας τύπωσε τα επαναστατικά του κείμενα, δηλαδή τον «Θούριο», το «Σύνταγμα», την «Επαναστατική Προκήρυξη» και τα «Δίκαια του Ανθρώπου».

Το 1797 μετέφρασε και τύπωσε δύο θεατρικά έργα («Νέος Ανάχαρσις, και «Ηθικός Τρίπους»), γνωρίζοντας τον παιδευτικό ρόλο του θεάτρου στην πνευματική ανάπτυξη των Ελλήνων.

Στον «Ηθικό Τρίποδα» περιέχονταν τα «Ολύμπια» του Πιέτρο Μεταστάζιο, όπου απαρίθμησε τα αθλήματα των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητας, ενώ επεσήμανε ότι μερικά εξ αυτών διατηρούνταν στη Θεσσαλία και σε άλλα μέρη της χώρας.

Επίσης, σε μία εποχή που όλοι υμνούσαν τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη ως ελευθερωτή των λαών, εκείνος εκτύπωσε στο «Μονόφυλλο» την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αφού σε εκείνον θέλησε να προσφέρει στους Έλληνες τον χαρακτηρισμό «πρότυπο».

Ακόμη, ο Ρήγας Φεραίος μετέφρασε το «Στρατιωτικό Εγκόλπιον», ένα βασικό εγχειρίδιο εκπαίδευσης ενός μεγάλου μέρους άκαπνων Ελλήνων στην τέχνη του πολέμου.

 

«Αλέξανδρε, τώρα να βγής»

Η δράση του Ρήγα δεν αρέσει στους Αυστριακούς, οι οποίοι μέσω του Μέττερνιχ επεδίωκαν την εξουδετέρωση φιλελεύθερων κινημάτων για τη διατήρηση των συμφερόντων τους.

Ο υπουργός Αστυνομίας της χώρας, ονόματι Πέργκεν, αναφέρει: «Ως παρασκευαστικόν μέσον προς τον σκοπόν τούτον (τον στρατιωτικόν και επαναστατικόν) συνέταξε και διέδωσεν ο Ρήγας σφόδρα επαναστατικόν τραγούδι τον «Θούριον» ύμνον, ητοίμασε χάρτας της Ελλάδος και των γειτονικών χωρών, εκ των οποίων εις απετελείτο από 12 φύλλα, ετύπωσε δε μέγα αριθμόν αντιτύπων, μετέφρασεν ελληνιστί το τέταρτον μέρος του βιβλίου «Ανάχαρσις» με πολιτικάς σημειώσεις και τον «Ηθικόν Τρίπουν».

Εξέδωκεν εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, με παρατηρήσεις περί της ανδρείας του, με την πρόθεσιν να κάμη εις τους Έλληνας την αντίθεσιν μεταξύ της παλαιάς και της σημερινής καταστάσεως».

«Αλέξανδρε, τώρα να βγής, από τον τάφον και να ιδής, των Μακεδόνων πάλιν, ανδρείαν την μεγάλην, πώς τους εχθρούς νικούνε, με χαρά στη φωτιά».

Το επαναστατικό του σχέδιο περιλαμβάνει την έκδοση της «Χάρτας της Ελλάδος», αποτελούμενη από 12 φύλλα που ενωμένα σχηματίζουν έναν μεγάλο χάρτη της Ελλάδας και του βαλκανικού χώρου (διάσταση περίπου 2×2), με τοπογραφικά διαγράμματα ιστορικών περιοχών και γεγονότων της αρχαιότητας.

Φιλοδοξούσε να ξεσηκώσει τους υπόδουλους λαούς κατά των Τούρκων, χωρίς να περιμένουν βοήθεια από τις Μεγάλες Δυνάμεις.

«Βουλγάροι κι Αρβανίτες, Αρμένοι και Ρωμιοί
αράπηδες και άσπροι, με μιά κοινή ορμή
για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί
πως είμασθ΄αντριωμένοι, παντού να ξακουσθή»

 

Δεν ξεριζώθηκε ο σπόρος του

Ο Ρήγας σχεδιάζει να έρθει στην Ελλάδα για να ανάψει την τελική σπίθα της Επανάστασης. Θέλει να έρθει σε επαφή με τους Μανιάτες και τους Σουλιώτες, να διδάξει την τέχνη του πολέμου, σύμφωνα με το «Στρατιωτικό Εγκόλπιον».

Λαμβάνει διαβατήριο, αλλά όταν φθάνει στην τελευταία πόλη της αυστριακής επικράτειας, την Τεργέστη, συλλαμβάνεται έπειτα από προδοσία Έλληνα εμπόρου.

Ανακρίνεται, φυλακίζεται, βασανίζεται επί έξι μήνες. Η δράση του όμως δεν στρεφόταν εναντίον της Αυστρίας. Ο υπουργός Αστυνομίας γνωρίζει ότι σε περίπτωση δίκης θα απαλλαχθεί των κατηγοριών.

Επομένως, λαμβάνεται η απόφαση να μεταφερθεί στο Βελιγράδι με σίδερα στα χέρια και στα πόδια. Παραδίνεται στους Τούρκους μαζί με άλλους επτά συντρόφους του και κλείνονται στον πύργο της Νεμπόιζα.

Ρήγας Βελεστινλής, Ευστράτιος Αργέντης, Δημήτριος Νικολίδης, Αντώνιος Κορωνιός, Καρατζάς, Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας, Ιωάννης Εμμανουήλ, Παναγιώτης Εμμανουήλ, είναι τα θύματα των Τούρκων.

Ύστερα από συνεχή βασανιστήρια, στις 24 Ιουνίου του 1798, στραγγαλίστηκαν και τα σώματά τους ρίχτηκαν στον Δούναβη, σύμφωνα με τα επίσημα Αυστριακά έγγραφα.

Οι Οθωμανικές Αρχές, όπως υποστηρίζεται, διέδωσαν ψευδώς ότι είχαν δραπετεύσει, εξαπέλυσαν εικονικές έρευνες για την ανεύρεσή τους και τελικά δηλώθηκε ότι οι δραπέτες είχαν πνιγεί στον ποταμό.

Ο Ρήγας Φεραίος δεν πρόλαβε να χαρεί για το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821, όμως ο σπόρος που έβαλε γρήγορα έγινε πελώριος, ένωσε τους Έλληνες, οι οποίοι με τον «Θούριο» στα χείλη τους αποτίναξαν τον τουρκικό ζυγό.

Μείνετε συντονισμένοι για το έκτο μέρος του αφιερώματος «200 Χρόνια Ελεύθερη Ελλάδα», το οποίο θα επικεντρωθεί στον Αδαμάντιο Κοραή.