Ψάχνοντας το Ίντερνετ, σταματήσαμε στη λέξη Τσακωνιά. Ίσως βρήκαμε ίσως το πιο περίεργο και συνάμα καταπληκτικό website που μιλά τσακώνικα. Ο Πάνος Μαρνέρης, ιδιοκτήτης και διαχειριστής του www.tsakonika.com γράφει τις ιστορίες του στα τσακώνικα.
Εκφράσεις όπως «…έκει θα σβαϊστεί τον Άγιε τσε το φαέ απο το πρετθέ Σταυρέ έκει θα ανακατουϊθεί με το πφράμα…» και «Καλε ταξίδι σύντροφοι πατριώτε μη Τεριώτοι Όλοι καμπτζία του Τερού τσε κατουγειτονιώτοι» εμφανίζονται στο διαδίκτυο, θυμίζοντας σε όλους την τσακώνικη διάλεκτο, που λίγοι είναι αλήθεια προσπαθούν με νύχια και με δόντια να κρατήσουν ζωντανή.
Τσακώνικη Μουσική
Πολλή η δουλειά και στον τομέα της τσακώνικης μουσικής με υπέροχα τραγούδια που σε πολλούς είναι άγνωστα. Ακούστε παρακάτω το Πουλί Αλλόκοτε σε μια υπέροχη εκτέλεση.
Γλωσσική Ταξινόμηση
Η Τσακωνική ανήκει στην υπολειμματική δωρική ζώνη τής Νέας Ελληνικής. Προήλθε από τη Δωρική διάλεκτο της Αρχαίας ελληνικής, σε αντίθεση με τη Νέα Ελληνική γλώσσα, η οποία προήλθε από την Ελληνιστική κοινή (κυρίως αττικοϊωνικής συστάσεως). Συγκεκριμένα, εικάζεται ότι προήλθε από ευρύτερη δωρική κοινή, η οποία είχε κυριαρχήσει στην Πελοπόννησο μετά τη σύσταση της Αχαϊκής Συμπολιτείας και, ως εκ τούτου, αντιστάθηκε περισσότερο στην Κοινή, ίσως επειδή ομιλείτο σε δυσπρόσιτες περιοχές.
Ο πρώτος συγγραφέας που αναφέρει την ύπαρξη ιδιαίτερης Τσακωνικής διαλέκτου είναι ο Μάζαρις τον 15ο αιώνα. Θεωρεί τους Τσάκωνες εκβαρβαρισμένους Λάκωνες αλλά οι λίγες λέξεις που αναφέρει ως παράδειγμα δεν είναι τσακωνικές.
Σύμφωνα με τις πηγές, η Τσακωνική «ομιλείτο» στο παρελθόν από διαλεκτόφωνους πληθυσμούς αποίκων στις νότιες ακτές τού Ελλησπόντου. Το τσακωνικό ιδίωμα της Προποντίδας είχε αρκετές επιδράσεις από τα βόρεια ιδιώματα της Θράκης και, ως εκ τούτου, τοποθετείται πλησιέστερα προς τη Νεοελληνική Κοινή (π.χ. ιδίωμα Προποντίδας νερέ, αλλά ιδίωμα Τσακωνιάς ύο < ύδωρ).
Αν είχε μεγάλο αριθμό ομιλητών, ισχυρή λογοτεχνική παράδοση και διοικητική αυτονόμηση, η οποία θα οδηγούσε σε αναγνώριση και σχολική διδασκαλία, θα μπορούσε να ταξινομηθεί ως ξεχωριστή ελληνογενής γλώσσα σε αντιδιαστολή προς διαλέκτους όπως η Ποντιακή, η Καππαδοκική και η Κατωιταλική. Το σύγχρονο λεξιλόγιό της έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την επίσημη Ελληνική.
Ετυμολογία – Προέλευση του τοπωνυμίου
Υπάρχουν τρεις βασικές προτάσεις για την ετυμολογική προέλευση του τοπωνυμίου:
- Τσάκωνες < *Εξω-Λάκωνες, που βασίζεται στην υπόθεση ότι πρόκειται για λαό τής «εξωτερικής Λακωνίας». Οι περισσότεροι ερευνητές δέχονταν αυτή την πρόταση, στηριζόμενοι στην επιχειρηματολογία που ανέπτυξε ο Κ. Άμαντος. Έχει εντούτοις επισημανθεί ότι δεν μαρτυρείται λαός ή τοπωνύμιο *Εξω-Λάκωνες / *Εξω-Λακωνία και ότι η παρουσία των Τσακώνων στην Αρκαδία θα καθιστούσε δύσκολη αυτή την ονομασία. Είναι ακόμη χαρακτηριστικό ότι οι ίδιοι οι ομιλητές δεν χρησιμοποιούσαν για τον εαυτό τους αυτόν τον προσδιορισμό ή τον έμαθαν από εξωτερική επίδραση.
- Τσάκωνες < τράχων, -ωνος «δυσπρόσιτος και τραχύς τόπος», πρόταση που παρουσίασε ο Χ. Συμεωνίδης (1972). Ωστόσο, η εικαζόμενη τροπή /tr/ > /ts/ είναι φωνητικά δυσχερής και αντιτίθεται στις προϋποθέσεις λειτουργίας τού νεοελληνικού τσιτακισμού.
- Τσάκονες < διάκονες / διάκονοι, όπως αποκαλούνταν οι βοηθητικοί στρατιώτες με ελαφρύ οπλισμό που είχαν αποσταλεί στην Πελοπόννησο τον 8ο αιώνα. Την άποψη αυτή πρότεινε ο Στ. Καρατζάς (1976) και φαίνεται να έχει ισχυρότερη βάση από τις προηγούμενες.
Αν ισχύει η τελευταία πρόταση, το εθνωνύμιο θα έπρεπε να γράφεται με -ό-: Τσάκονες, όπως και το αντίστοιχο τοπωνύμιο: Τσακονιά.
(Πουάντζα πέτε νέγκουντε – Κλέφτικο Τσακωνιάς)
Φωνολογικά χαρακτηριστικά
- Διατήρηση του δωρικού -α- αντί του κοινού -η-, που προήλθε από την ελληνιστική κοινή (π.χ. μάτη < μάτηρ (αντί μήτηρ), αυοά «αυλή», ψαλαφού «ψηλαφώ», κ‘ώλακα «σκώληκας», σάμερε «σήμερα»).
- Εκτεταμένος ρωτακισμός, δηλ. τροπή σ > ρ προ φωνήεντος και λ > ρ σε συμφωνικό σύμπλεγμα[8] (π.χ. φρούα «φλούδα», κράμα «κλήμα», γρούσσα «γλώσσα», τσούνερ έσι; «τίνος είσαι;», τšειρ αμέρε «τρεις ημέρες», τσιρ ε’; «ποιος (τις) είναι;»).
- Αντιπροσώπευση του κληρονομηθέντος -υ- ως -ου- ή -ιου- (με ημιφωνοποίηση ή τροπή τού προηγούμενου συμφώνου σε ουρανικό), ανάλογα με τον προηγούμενο φθόγγο (π.χ. τουραγνώ «τυραννώ», τρούπα «τρύπα», φουσού «φυσώ», σουργκή «σύρτης», άρουγγα «λάρυγγας», κιουρέ [cuˈre] «τυρί», γιούρε [ˈʝure] «γύρος», νιούτ‘α [ˈɲutʰa] «νύχτα», χκιούπο [ˈxcupo] «χτύπος»). Υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις, οι οποίες πιθανώς οφείλονται στην ισχυρή επίδραση της κοινής (π.χ. παναθύρι «παραθύρι»), και μερικές φορές η αντιπροσώπευση δεν είναι σταθερή ή συνεπής ακόμη και για την ίδια λέξη κατά ιδίωμα (π.χ. λιουτέ, λιούκο, λούκο, ούκο «λύκος»).
- Τσιτακισμός, δηλ. προστριβοποίηση των ουρανικών κ, τ και του σ σε τσ, συνήθως προ των προσθίων φωνηέντων ε, ι [e, i] (π.χ. τσύφου < κύπτω, τσερέ < ξηρός, τσία < αξίνα, τšούτšουμο < σύσσωμος, τσίπτα < τίποτα, ότσι < ότι, τšινού < κινώ, στšύλε < σκύλος, τšέα < κέλλα).
Τέλος, η παράδοση θέλει τους Τσάκωνες να γίνονται Χριστιανοί από την αρχαία ελληνική θρησκεία (Δωδεκάθεο) περίπου το 1200μ.Χ. Τα λόγια τους ήταν, τώρα μάθαμε την πραγματική θρησκεία και δεν θα αλλάξουμε ποτέ.
Μάθετε Τσακώνικα online: https://www.tsakonika.com/