Γιατί οι τυφλοί κινούν τα μάτια τους όταν ονειρεύονται;

Οι άνθρωποι που γεννήθηκαν τυφλοί δεν έχουν δει ποτέ εικόνες. Δεν ξέρουν τι σημαίνει «κόκκινο», ούτε πώς είναι ένα δέντρο, ούτε πώς μοιάζει ένα πρόσωπο. Κι όμως, κάθε βράδυ όταν κοιμούνται και φτάνουν στη φάση του REM ύπνου, τα μάτια τους κινούνται όπως και των ανθρώπων που βλέπουν.

Οι γρήγορες κινήσεις των ματιών κατά τη διάρκεια του ύπνου είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαινόμενα της βιολογίας. Ονομάζονται REM – από το Rapid Eye Movement – και συμβαίνουν ενώ το σώμα βρίσκεται σε σχεδόν πλήρη παράλυση. Η κίνηση αυτή είναι ακούσια, ασυνείδητη, και σχετίζεται με τα όνειρα.

Το παράδοξο ξεκινά όταν παρατηρούμε ότι άνθρωποι που δεν έχουν δει ποτέ εικόνες, ούτε στον ξύπνιο τους ούτε στα όνειρά τους, παρουσιάζουν την ίδια δραστηριότητα REM με όλους τους άλλους. Η ερώτηση είναι αναπόφευκτη: τι βλέπουν οι τυφλοί όταν ονειρεύονται;

Οι περισσότεροι τυφλοί από γέννησης δεν βλέπουν εικόνες στον ύπνο τους. Τα όνειρά τους είναι γεμάτα από ήχους, αγγίγματα, μυρωδιές και συναισθήματα. Η εμπειρία τους είναι ζωντανή, αλλά όχι οπτική. Κι όμως, τα μάτια τους κινούνται σαν να ακολουθούν κάτι που βλέπουν. Σαν να «παρακολουθούν» τον ήχο.

Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν πως οι κινήσεις των ματιών στους τυφλούς δεν σχετίζονται με οπτική αναπαράσταση, αλλά με τη γενικότερη δραστηριότητα του εγκεφάλου κατά τον REM ύπνο. Άλλοι θεωρούν πως πρόκειται για απομεινάρι της ανθρώπινης εξέλιξης, ένα νευρωνικό μοτίβο που επαναλαμβάνεται ακόμα κι αν δεν έχει λόγο.

Υπάρχει και μια πιο τολμηρή θεωρία: ότι τα μάτια κινούνται επειδή ο εγκέφαλος προσομοιώνει την πράξη της παρακολούθησης, ακόμα κι αν δεν υπάρχει εικόνα. Σαν να «αισθάνεται» το σώμα την κατεύθυνση της προσοχής, έστω και χωρίς φως.

Αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι το φαινόμενο είναι αληθινό. Οι τυφλοί άνθρωποι παρουσιάζουν κανονικά φάσεις REM με τα ίδια ηλεκτροεγκεφαλογραφικά χαρακτηριστικά και με παρόμοια κινητικότητα των ματιών. Κι όμως, δεν βλέπουν. Άρα δεν κοιτάζουν κάτι. Αλλά τα μάτια τους κινούνται.

Ίσως το φαινόμενο αυτό είναι απόδειξη πως το όνειρο δεν είναι μια εσωτερική τηλεόραση, αλλά μια εγκεφαλική λειτουργία βαθύτερη. Πιο πολύ σαν συναίσθημα παρά σαν εικόνα. Ίσως τα μάτια κινούνται όχι γιατί βλέπουν, αλλά γιατί αισθάνονται.

Κι ίσως τελικά ο REM ύπνος είναι λιγότερο μια ιστορία για το «βλέπειν» και περισσότερο μια πράξη καθολικής συμμετοχής του σώματος στο μυστήριο της συνείδησης.