Γιατί το IQ πέφτει εδώ και 50 χρόνια σε κάποιες χώρες. Τι συμβαίνει στην Ελλάδα;

Για δεκαετίες, οι επιστήμονες παρατηρούσαν κάτι περίεργο. Το IQ ανέβαινε. Κάθε γενιά τα πήγαινε καλύτερα στα τεστ από την προηγούμενη. Το φαινόμενο ονομάστηκε «φαινόμενο Flynn» και έμοιαζε ασταμάτητο. Ώσπου κάποια στιγμή, γύρω στο 1975, σε κάποιες χώρες, το ρολόι γύρισε ανάποδα.

Στη Νορβηγία, τα τεστ σε φαντάρους έδειξαν ότι όσοι γεννήθηκαν μετά το 1975 είχαν χαμηλότερες επιδόσεις από τους προηγούμενους. Το ίδιο συνέβη στη Δανία, τη Φινλανδία, τη Γαλλία, την Ολλανδία, ακόμα και στη Βρετανία. Ο «ανεξήγητος» αυτός κατήφορος πήρε το όνομα «αρνητικό φαινόμενο Flynn».

Οι πρώτες ερμηνείες ήταν αμυντικές: ότι ίσως τα παιδιά δεν συγκεντρώνονται πια, ότι τα τεστ δεν αντανακλούν τη νοημοσύνη, ότι η τεχνολογία άλλαξε τον τρόπο σκέψης. Όμως τα στατιστικά δεν συγχωρούν: η πτώση του IQ ήταν μετρήσιμη, συνεχής και διαγενεακή.

Το πιο ανησυχητικό είναι ότι η πτώση δεν οφείλεται σε γονίδια. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι είναι περιβαλλοντική. Κάτι άλλαξε στη ζωή των ανθρώπων. Κάτι στους τρόπους σκέψης, στις διατροφές, στην εκπαίδευση ή ακόμα και στον βαθμό έκθεσης σε τοξίνες, όπως ο μόλυβδος.

Η πιο ισχυρή θεωρία λέει ότι τα παιδιά εκτίθενται σε περισσότερα ερεθίσματα αλλά σε μικρότερη διάρκεια. Τα smartphones και το ίντερνετ έφεραν ποσότητα, όχι βάθος. Η εναλλαγή ερεθισμάτων μειώνει τη διάρκεια συγκέντρωσης και ενδεχομένως και τη μνήμη εργασίας – μια βασική συνιστώσα της ευφυΐας.

Άλλες θεωρίες μιλούν για κακή διατροφή, υπερπροστατευτικότητα των γονιών, μειωμένο διάβασμα ή ακόμα και αλλαγή στον τρόπο που δομείται η σκέψη. Κάποτε η σχολική επιτυχία απαιτούσε επίλυση προβλημάτων. Σήμερα, απαιτεί κατανόηση οδηγιών.

Όσον αφορά την Ελλάδα, δεν υπάρχει επίσημη μελέτη με διαχρονικά δεδομένα IQ σε επίπεδο γενεών. Ωστόσο, οι διεθνείς εκπαιδευτικοί δείκτες, όπως οι εξετάσεις PISA, δείχνουν σταθερά χαμηλές επιδόσεις σε κρίσιμα πεδία όπως τα μαθηματικά, η κατανόηση κειμένου και η επιστημονική σκέψη.

Η μείωση του αριθμού βιβλίων ανά νοικοκυριό, η υπερβολική χρήση οθονών και η φτωχή διατροφή σε παιδιά, όπως επίσης και η αύξηση του άγχους στις σχολικές ηλικίες, δεν είναι θετικές ενδείξεις. Αν συνδυαστούν όλα αυτά, η εικόνα δεν είναι ενθαρρυντική.

Οι ειδικοί τονίζουν ότι το IQ δεν είναι σταθερό. Δεν είναι κάτι που κουβαλάς από τη γέννηση και μένει εκεί. Μπορεί να ενισχυθεί, αλλά και να υποβαθμιστεί, ανάλογα με το περιβάλλον και τα ερεθίσματα. Το πρόβλημα είναι ότι σε πολλές χώρες –ίσως και στην Ελλάδα– έχουμε πάψει να καλλιεργούμε τη σκέψη.