Ουαί τοις ηττημένοις: Τι σημαίνει;

Μια ζεστή μέρα του 390 π.Χ., η Ρώμη τρέμει κάτω από τα πόδια των Γαλατών. Ο αρχηγός τους, Βρέννος, στέκεται μπροστά σε μια ζυγαριά γεμάτη χρυσό—τα λύτρα για να φύγουν από την πόλη που μόλις λεηλάτησαν. Οι Ρωμαίοι διαμαρτύρονται: το βάρος δεν είναι σωστό. Ο Βρέννος, με ένα σαρδόνιο χαμόγελο, πετάει το ξίφος και τη ζώνη του πάνω στη ζυγαριά, φωνάζοντας «Vae victis»—«Ουαί τοις ηττημένοις». Η φράση, που ο ιστορικός Τίτος Λίβιος μας μετέφερε, δεν είναι απλώς μια αλαζονική κραυγή. Είναι η ωμή αλήθεια μιας εποχής όπου ο νικητής έπαιρνε τα πάντα, και ο ηττημένος δεν είχε φωνή, μόνο δάκρυα. Ο χρυσός ήταν λίγος, λένε, κατά το ένα τρίτο, και οι Ρωμαίοι ζήτησαν χρόνο να τον μαζέψουν.

Η μοίρα, όμως, είχε άλλα σχέδια. Εκείνες τις μέρες, ο εξόριστος Μάρκος Φούριος Κάμιλλος, σαν ήρωας από αρχαίο δράμα, επέστρεψε με ανασυνταγμένες δυνάμεις. Ακύρωσε τη συμφωνία, έστησε μάχη και διέλυσε τους Γαλάτες, αφήνοντας ελάχιστους να γλιτώσουν. Ο Βρέννος έχασε, και η φράση του έμεινε να ηχεί σαν προειδοποίηση. Οι Ρωμαίοι τον τίμησαν τον Κάμιλλο, αποκαλώντας τον «πατέρα της πατρίδας» και «δεύτερο Ρωμύλο», έναν νέο ιδρυτή της πόλης. Το «Ουαί τοις ηττημένοις» έγινε σύμβολο: η ήττα δεν είναι μόνο απώλεια, αλλά υποταγή στον νικητή, που κρατά τη ζυγαριά της δικαιοσύνης όπως τον βολεύει.

Σήμερα, η φράση ζει ακόμα, πέρα από τις σκόνες της ιστορίας. Την ακούς όταν κάποιος χάνει εξουσία και πέφτει θύμα κατηγοριών, έρμαιο στα χέρια του νικητή. Στην καθημερινότητα, από πολιτικές ανατροπές μέχρι προσωπικές ήττες, το «Ουαί τοις ηττημένοις» θυμίζει ότι η πτώση φέρνει ευαλωτότητα. Από τον Βρέννο στον 21ο αιώνα, η έκφραση κουβαλάει το βάρος της αρχαίας Ρώμης, τη σκληρότητα της μάχης και την αιώνια αλήθεια ότι ο ηττημένος σπάνια βρίσκει έλεος.